Wijlre (spreek uit: wiel-ree/wielré, Limburgs: Wielder) is sinds 1640 de verblijfplaats van meerdere Delahaye's.
Wijlre is onlosmakelijk verbonden met de Brand bierbrouwerij. De aanblik van het dorp wordt al meer dan honderd jaar mede bepaald door deze oude brouwerij. Vanaf de straat zijn de glimmende koperen ketels die in de brouwerij staan mooi te zien. Niet voor niets staat bij alle entrees van het dorp ‘Bierdorp sinds 1340’.
Verschillende families die genealogisch verbonden zijn met de familie Delahaye zijn afkomstig uit Wijlre. We noemen de familie Beckers waarvan Wijlre de geboorteplaats is, zoals van Maria Emma Josephina Beckers, de vrouw van Joannes Mathias Jozef (Joep) Delahaije.
In de periode rond ca. 1620 vestigen zich enige families van de tak De La Haye de Trembleur zich in Gulpen. Dat is ook de tijd in het begin van de zeventiende eeuw dat meerdere Waalse pachtersfamilies naar het huidige Zuid-Limburg trokken. In dit licht bezien kan men het vertrek van Winand en zijn familie aan economische redenen toeschrijven. Men ging naar de plaatsen waar werk voor hen als pachter te vinden was. Voor deze uitleg pleit ook het feit dat vele "emigranten" uit het Waalse hun leven lang goederen en grondrenten behielden in hun stamland. Er zijn zelfs gevallen bekend van De La Haye's, geboren en getogen in Nederlandstalig gebied, die op hun oude dag nog goederen bleken te bezitten in het stamland van de familie, en daar ook rechten op grond behielden en er zelfs weer terug naar toe verhuisden om er hun oude dag te slijten.
Prent van de oude kerk van Wijlre.
Met de komst van de Fransen in onze streken in 1794/1795 verloor Wijlre zijn eeuwenoude status van vrije rijksheerlijkheid dat het sinds de 12e eeuw bezat. In 1803 koopt Guillaume Eugene de Massen (1753-1820) het kasteel van Wijlre. Wanneer de Fransen in 1814 vertrekken hoopt De Massen op een herstel van de tijden van weleer, maar die blijken echter definitief voltooid verleden tijd te zijn.
Zie ook de historie van Wijlre.
In Wijlre is de brouwerij Brand gevestigd, waar Joep Delahaye (zie daar) werkzaam was als kuiper en brouwmeester. Later was hij ook werkzaam in brouwerij De Valk in Valkenburg. De vrouw van Joep, Emma Beckers, was afkomstig uit Wijlre, geboren in Schoonbron.
Winand de La Haye ging in 1640 van Bunde naar Wijlre en nam daar het beheer op zich van de kasteelhoeve van Cartils. Het "hauß Cartils" telde in 1639 een oppervlakte van 60 bunders. Het oude bunder telde te Wijlre 81,9 are. De pachthoeve van Carthils was dus 49,14 ha groot.
Partieel van Martin/Martinus, jongste zoon en 9e kind van Winand de la Haye en Catharine du Bois.
Martin trouwt op 23 febr.1648 met Agnes Boiens (Boyens). Uit dit huwelijk zijn 3 kinderen bekend, maar die zijn waarschijnlijk jong gestorven.
Bij het overlijden van Martin krijgt zijn tante Margaretha (oudste kind van Winand en Catharina) de beschikking over zijn nalatenschap.
Panorama van Wijlre.
In 1641 en 1642 werd hij door de Duitse pastoor Joannes Pyrenses in de kerkregisters vermeld als Wynandus von der Hecken, die aldus probeerde de naam "De La Haye" te vertalen! Het verblijf in Wijlre was voor Winand een droevige periode. Zijn vrouw, Catharina du Bois, overleed op 24 januari 1641. Haar grafkruis bevindt zich op het kerkhof van Wijlre, tegen de zuidelijke muur van het schip van de kerk. Het is gedeeltelijk gebroken. Doordat het kruis niet meer geheel compleet is, ontbreekt ook een gedeelte van de inscriptie. Gelukkig kunnen we de tekst aanvullen, enerzijds aan de hand van de kerkregisters van Wijlre, anderzijds op grond van wat wij reeds weten over de genealogie van de familie. Zie foto's en tekste hieronder.
 De kerk van Wijlre, het kerkdorp onder Klimmen. In Klimmen vestigde de familie Delahaije zich in 1640. |  Grafkruis uit 1641 van Catharine du Bois, vrouw van Wynand de La Haye, begraven in Wijlre. | tekst op het grafkruis:
... NA A DV A BOIS A IN A SYNE A LEVEN ... WE A VAN A EERBARE A WINAND A D .. ... HALFFWIN A TOT A CARTILZ GESTORBEN A AM 24 A JANVARY 1641 A BIDT GODT A VOER DIE A SIELE De inschrijving in het kerkregister van Wijlre vermeldt het volgende: "Carthils. AE1641. 24 Januarii obiit Catharina uxor Winandi von der Hecken villici in Carthils & hic sepulta" (Cartils. Op 24 januari 1647 overleed Catharina, echtgenote van Winand von der Hecken, pachter van Cartils, en ze werd alhier begraven). |
Andere feiten in de familiegeschiedenis die zich voordeden in Wijlre.
Gerard Riwet, geboren Saint-André (La Heussière) 1618, overl. Gulpen (Rode Cartils) 15 augustus 1678. Hij trouwt te Wijlre op 19 augustus 1642 met Anna van der Hecken (door de Duitse pastoor is De La Haye hier ook 'vertaalt').
Gerard Riwet was afkomstig uit het oude stamland van La Haye. Deze band blijft langer bestaan en levert meerdere huwelijken op.
Ook zijn broer Willem Riwet, overl. Gulpen (Wijngaertshof) 7 mei 1673, trouwt op 3 maart 1669 te Wijlre met Catharina Smedts (Smeets).
Ook Winand de La Haye behield nog lang de banden met zijn geboortestreek: hij komt nog in de plaatselijke archieven van het stamland van de familie voor van 1621 tot 1637 in verband met de betaling van rechten op een perceel gemeentegrond, van 6 grote roeden onder Trembleur; in 1627 en in 1637 koopt hij er nog gronden.
Gichten Wijlre, 14 december 1645.
Tossain de la Haye, gehuwd met Marie, verkoopt aan Stephan Vaes, gehuwd met Catharine zijn tweede vrouw, het vruchtgebruik van een beemd, en verkoopt daarenboven aan Thomas en Jehenne Vaes, broer en zus, kinderen van Stephan Vaes uit het vorige huwelijk, een beemd van 142 kleine roeden in de Gulpener beemden. In de marge: op 17 october 1646 heeft Matthis van de Hove secretaris van Gulpen "als negster des verkeuffers uxorio nomine verwandter" de goederen terugggekocht.
Oliverus Laheij is op 28 januari 1761 in Wijlre peetoom bij de doop van Servatius Rondach, zoon van Servatius Rondach en Maria Spronck.
Kasteel Carthils (Carthiels) bij Wijlre (zie foto rechts) en de erbij horende pachthof speelde een belangrijke in de lotgevallen van deze generatie: Winand was er pachter; zijn vrouw Catharina de Bois stierf er; zijn zonen Tossanus en Joannes (3e en 4e kind) volgden hem op als pachter; zijn kleinzoon Winand verdronk er in de gracht, een andere kleinzoon Willem kwam om bij een brand. De zonen Dionisius (2e kind) en Leonardus (7e kind) blijven in Zuid-Limburg wonen en worden de stamvaders van de verdere familie Delahaye. Zie verder Herten deel V en deel VI.
Toussaint wordt vermeld als pachter van Cartils in 1644 (bij de geboorte van zijn zoon), en van 1645 tot 1647: "Toussain und Jan de la haye gebroedern beide halfwinnen zu Cartils". Van 1656 tot 1658 was hij schatheffer van Gulpen. Hij legde daartoe de eed af op 26 juni 1656. Tevoren was hij al benoemd tot keurmeester, waartoe hij de eed had afgelegd op 1 februari 1655. Daarna gaat het met de zaken van Toussaint in neergaande lijn. In 1657 liet het Kapittel van Onze Lieve Vrouw te Maastricht beslag leggen op de goederen van Tossaint Delhaye, wegens achterstallige pacht.
Zie verder Herten deel 2.
Cartils (Limburgs: Kertiels) is een buurtschap ten zuidoosten van Wijlre in de gemeente Gulpen-Wittem. De buurtschap ligt in een zijdal van de Geul. De naam is afgeleid van het Latijnse woord 'cortilis' dat betekent bij een 'curtis' (hofstede) behorend. In de 8e of 9e eeuw was hier al een grote hoeve aanwezig.
De heren van kasteel Cartils beschouwden hun domein - dat bestond uit het kasteel, een pachthoeve en enkele huizen - als een zelfstandige heerlijkheid binnen het Heilige Roomse Rijk. Deze claim werd betwist door de heren van Wijlre die meenden dat Cartils behoorde tot hun eigen heerlijkheid. Met de Franse inval van 1795 kwam definitief een einde aan de (omstreden) zelfstandigheid van Cartils.
Hieronder een schilderij van de Watermolen in Wijlre, geschilderd door R.DeLaHaye in 1983.
