D.E.H. de Boer en E.H.P.Cordfunke, Walburg Pers 2010.
De Boer en Cordfunke behoren tot de traditionele historici bij wie Karel de Grote nog steeds in Nijmegen resideerde en Willibrord bisschop van Utrecht was: twee opvattingen die ondertussen wel achterhaald zijn. Lees meer over Karel de Grote en Willibrord.
In de geschiedenis over de Graven van Holland kom je steeds dezelfde namen tegen van lieden die het allemaal zo goed weten, maar het onderling vaak oneens zijn met elkaar. We noemen B. Dijkstra, in het dagelijkse leven een keel-, neus- en oorarts, die familierelaties en geboorte- en sterfjaren van de graven van Holland opstelde, maar die gebaseerd zijn op rekenregels(?), onjuiste archeologische gegevens, en veel creativiteit. De fantasieën van Dijkstra’s aanvankelijke vriend in het traditionalisme, maar later aartsvijand van prof.dr.ir.Erich Heinz Pieter Cordfunke, een scheikundige, blijven door hem merkwaardigerwijs geheel onbesproken, geen gering punt. Bekend is de “bottenoorlog” tussen prof.dr.ir.E.H.P.Cordfunke en dr.B.K.S.Dijkstra. Daarnaast noemen we Luit van der Tuuk, die eigenlijk historicus noch archeoloog is, maar wél museum-conservator van Museum Dorestad (zijn broodheer!) met een dikke duim, waaruit de nodige fantasieën uitspruiten. Ook kan Kees Nieuwenhuijsen niet onvermeld blijven, die in zijn 'methodisch' werk steeds van alles “denkbaar” is, wat alweer een “fraaie reeks” oplevert. Dr. Kees Nieuwenhuijsen stelde zich, na zijn Lex Frisionum escapades waarin hij prof.dr.K.O.J.T.Freiherr volgde, plotseling op als een “kritische” leerling en is zelf inmiddels – terecht – afgeschat tot amateur-historicus; de werkelijke beroeps-oordeelkundigen laten het ondertussen weer lelijk afweten en vallen hem niet bij of af, wat bij 'beroeps' kenmerkens is. Vooral je niet ergens over uitspreken, maar zwijgen. Je zou eens ongelijk kunnen krijgen!
Lees meer over Echternach en over de Kerken in Holland, twee thema's die nauw verweven zijn met de eerste graven van Holland.
In de literatuur is het onomstreden dat de oorsprong van de Hollandse graven in Friesland, West-Friesland dan wel in Kennemerland moet worden gezocht, of was het toch de omgeving van Dordrecht. Bestudering van de originele klassieke teksten maakt onmiskenbaar duidelijk dat ze hun beroep eerst vooral uitoefenden in het noorden van Frankrijk, en daarna in Gent. Kijken we naar het archief van de Graven van Holland dat zich in het Rijksarchief te ’s-Gravenhage bevindt dan zien we dat het oudste stuk pas uit 1204 is.
Werden alle Fresia-documenten aanvankelijk voor Friesland opgeëist, wat al in de negentiende eeuw leidde tot kritisch onderzoek naar de geschiedschrijving zelve, ze passen net zo min op West-Friesland, Kennemerland of Holland. Wat onder Fresia begrepen moet worden is zelfs uitgesmeerd over het hele gebied van Noordwest-Frankrijk tot Denemarken aan toe om het enigzins passend te maken.
Kijken we omgekeerd naar wat voor Holland en Friesland nu eigenlijk vaststaat, bijvoorbeeld met betrekking tot zoiets fundamenteels als de dijkenbouw, dan lezen we het volgende : «Directe gegevens, onwraakbare getuigenissen uit geschreven bronnen zijn er niet. De literaire overlevering leidt hoogstens tot de aanwijzing, dat er vóór het jaar 1000 geen bedijkingen in het zeekustgebied waren, althans geen omvangrijke bedijkingen, die als publieke werken vielen te beschouwen.
Vroege documentatie blijkt tegen critisch onderzoek niet te zijn bestand. De befaamde akte van “1097” b.v., betreffende Ouderkerk in de Krimpenerwaard, is van het jaar 1287 en van graaf Floris V afkomstig. De kolonisatie van waterbouwkundige Nederlandse ontginners in de buurt van Bremen is eerst op het jaar 1106 te bewijzen. De IJ-dijk, die vóór 1018 bestaan zou hebben, berust op een fictief historisch fundament.
Dr. D.P. Blok voegt daar aan toe: «Men neemt tegenwoordig algemeen aan, dat in Nederland vóór de 11de eeuw geen dijken van enige betekenis aangelegd waren [...]. Nu is het tegengaan van wateroverlast door het maken van dijken iets zo elementairs – zoals iedereen weet die wel eens op het strand heeft gespeeld – dat het wel gek zou zijn als men daar vóór de 11de eeuw niet opgekomen zou zijn: in Italië deed men dat al in de tijd van Horatius !» Duidelijke taal!
De West-Friese omringdijk bijvoorbeeld wordt als geheel pas voor het eerst vermeld in 1320 en kan toen nog niet lang hebben bestaan. Maar zonder dijken stond volgens Rijkswaterstaat alles meters onder water. Het idee dat het maaiveld veel hoger moet hebben gelegen kan, vooropgesteld dat het juist zou zijn, alleen tot de gevolgtrekking leiden dat er een voornamelijk onbewoonbaar moerasbos was dat pas door afwatering en dijkenbouw werd ontgonnen en voor bewoning geschikt gemaakt, waardoor de bodem vervolgens inklonk (daalde).
Dat beeld wordt bovendien door de archeologie volkomen bevestigd : de doorlopende Hollandse geschiedenis begint op zijn vroegst in de elfde eeuw, en dan nog alleen op de Zuid-Hollandse eilanden en er is geen duidelijke continuïteit met eerdere bewoning.
In de traditionele opvatting beginnen de Graven van Holland in Friesland, of in West-Friesland, of in Kennemerland, al naar gelang wie er schrijft, waarbij ze hun macht geleidelijk naar het zuiden uitbreiden. In werkelijkheid verloopt de historische beweging precies omgekeerd: ze beginnen in de negende eeuw in het gebied ten westen van Béthune en rond Terwaan (Frans-Vlaanderen), ongeveer het gebied ten noorden van het huidige Artesië (Frans Artois), waar ze als graven van Fresia enig leengoed hebben. Vanaf 940 zijn ze in Gent te vinden temidden van dynastieke intriges. Rond 1018, na het pleit in Gent te hebben verloren, verblijven ze met wisselend succes rond in het Merwede-gebied (rond Dordrecht, de oudste stad van Holland!). In 1063 zouden ze geprobeerd hebben om in Egmond voet aan de grond te krijgen, voortdurend heftig betwist door de bisschop van Utrecht die beweerde datzelfde gebied van de Duitse keizer in leen te hebben terwijl de Hollandse graven zich beriepen op rechten die ze van de Franse koning zouden hebben ontvangen. Pas in het jaar van het uitsterven van het 'Hollandse Huis' (1299) wordt West-Friesland 'bedwongen'. De oversteek naar Friesland wordt pas in 1314 bekroond met het vestigen van enige heerlijke macht.
De visie van Albert Delahaye.
Het is net zo onjuist om de geschiedenis van de eerste Graven van Holland in Nederland te plaatsen, als de geschiedenis van het oude Frisia in Friesland te paatsen. De eerste Graven van Holland waren de graven van Vlaanderen. Het beginjaar dat door De Boer en Cordfunke met Gerulf en Dirk I op 880 wordt gesteld, is een mythe. Ze stellen wel terecht dat Melis Stoke aannam dat Dirk I de stamvader van de Hollandse graven was. Stoke ging uit van de schriftelijke overlevering die in de abdij van Egmond was opgetekend. Met het noemen van de abdij van Egmond is duidelijk waarop de opvattingen van De Boer en Cordfunke zijn gebaseerd. Maar de oorkonden van Egmond kwamen, via Gent, uit Frans-Vlaanderen.
Lees meer over Egmond, over het Graafschap Holland en over de naam Holland.
Volgen we de traditionalistische geschiedenis dan kunnen we ons er over verbazen dat de Graven van Holland voortdurend bezig waren in een strijd met de bisschop van Utrecht, voordat het Bisdom Utrecht bestond. Het geeft precies aan dat beiden, zowel de Graaf van Holland als de Bisschop van Trajectum vóór de 10de eeuw in Vlaanderen resorteerden. De Graven van Holland probeerden steeds hun eigen graafschap te veroveren of in leen te krijgen, waarbij ze er telkens weer in slaagden rechten kwijt te raken vóórdat ze die verworven hadden.
Even wat geschiedenis.(hiernaast een idyllisch plaatje van de Graven van Holland en Zeeland, allemaal fantasie uit de 16e eeuw).
Voor de stichting van de abdij van Egmond wordt graaf Dirk I omstreeks 925 als stichter gezien. Maar van graaf Dirk I is geen enkele oorkonde bekend. De oudste oorkonde die een graaf van Holland vermeldt is van 1101 (Koch, OHZ,I, nr.92). Volgens Opperman dateert de naam Holland met een graafschap niet eerder dan de 12e eeuw (Stadt und Stift Utrecht II, p.235). Beide onderzoekers bevestigen elkaar. Het gebied waarover Dirk II en Dirk III hun macht uitoefenen wordt in de bronnen nooit Holland genoemd.
Bovendien zou Dirk I volgens de overlevering een nonnenklooster gesticht hebben, dat als eerste 'erewacht' bij de relikwieën van St.Adelbert op dezelfde plaats zou hebben gestaan, waar later de abdij zou verrijzen. Zijn zoon Dirk Il, verving de nonnen door monniken en moet derhalve als feitelijke stichter van de abdij circa het jaar 950 worden beschouwd. Dirk II haalde die monniken uit het moederklooster in Gent. Lees meer over de mythe van St.Adelbert. Lees meer over het Graafschap Holland.
Dan komen we bij het gegeven of graaf Dirk II al als graaf van Holland beschouwd mag en kan worden. Juist uit die 'beginperiode' is veel onduidelijk en vooral gebaseerd op talloze aannamen, schrijven de auteurs. Enkele jaartallen zijn af te leiden uit schriftelijke gegeven. De oorkonden en regesten van de graven van 'Holland' beginnen echter pas met het jaar 967 en zijn gedateerd naar Blandinium (=Gent) en handelen over goederenbezit van de St.Pietersabdij te Gent. Holland komt er niet in voor, evenmin als de abdij van Egmond. Pas in 1083, onder Dirk V (regeerperiode 1061-1091), wordt voor het eerst Egmond genoemd. Of Dirk II werkelijk de zoon was van Dirk I is aan twijfel onderhevig, vanwege het grote leeftijdsverschil tussen beiden. Enkele historici menen dat er tussen Dirk I en Dirk II nog een andere graaf geweest moet zijn, vaak Dirk I-bis genoemd. Zo worden wel vaker 'gaten' in de geschiedenis gedicht. Dirk II groeide op in de leefgemeenschap van de St.Pietersabdij in Gent. Maar in het jaar 950 zou hij volgens deze gegevens nog niet geboren zijn. In 939 kan hij zijn vader, die toen sneuvelde, dan ook niet opgevolgd zijn. Voor Dirk I wordt als 'vader' Graaf Gerulf genoemd, waarvan de regeerperiode tussen ca.885 en ca.889 was. Dirk I regeerde van ca.916 tot 939, Dirk II van ca.970 tot-988. Tussen de regeerperiode van Dirk I en Dirk II zit ruim 30 jaar, ofwel een generatie verschil.
Wat leert de archeologie?
In de jaren1903, 1920, 1941 en 1947/48 is archeologisch onderzoek gedaan op het terrein van de abdij van Egmond (hoofdstuk 12 van Tien Eeuwen Egmond). Naast Romeins en Pingsdorper aardewerk zijn er meerdere cultuursporen waargenomen, die volgens de opgravers op zijn vroegst teruggaan tot in de 9e/10e eeuw. Ziet u ook hier weer het gat tussen Romeins en 10e eeuw? De opgravers menen dat het in hoogste mate waarschijnlijk is dat er vóór de stenen abdijkerk met zijn minstens drie bouwperioden nog een bescheidener, eveneens Christelijk bedehuis is geweest. Hoe weet men dat het een bedehuis was waarvan men grondsporen vond? Hoe weet men dat dit Christelijk was? Het antwoord wordt door de opgravenrs zelg gegeven. Dat de gedachte hierbij onwillekeurig uitgaat naar het houten, door Dirk I gestichte oratorium, is wel vanzelf sprekend. De onmiddellijke overblijfselen daarvan zijn echter blijkens het boven gereleveerde tot nu toe niet gevonden. Zij bevinden zich niet onder de stenen abdijkerk, ook niet onder de oudste bouwsporen daarvan (p153; Tien Eeuwen Egmond). De gedachte gaat niet willekeurig uit naar een aangenomen geschiedenis, maar juist heel doelbewust.
Het is een aangenomen mythe, gebaseerd op veronderstellingen van de 17e eeuwse fabelschrijvers.
En dan de geschreven bronnen.
Voor de geschiedenis zijn we voornamelijk afhankelijk van de Annalen van Egmond (Annales Egmundenses) en het daarbij behorende Necrologium Egmundanum. Daarover waarschuwde Otto Oppermann al in 1933 dat we te doen hebben met een samenraapsel (compilaties) van Johannes de Beka, die in de 15e eeuw flink aangevuld en gewijzigd is. Andere belangrijke bronnen uit dezelfde periode zijn de oorkonden uit 1063 en uit 1083, waarvan is vastgesteld dat het vervalsingen zijn. De Annales Egmundenses zijn bijna geheel samengesteld uit andere kronieken, vooral van Sigebert van Gembloux (±1035-1112) en van Regino von Prüm (±840-915), zodat het duidelijk is dat Egmond helemaal geen eigen traditie had, maar die in de twaalfde eeuw juist probeerde te krijgen met van elders geleende gegevens. En dan hebben we natuurlijk Melis Stoke, die net als Jacob van Maerlant in opdracht van Floris V schreef. Melis Stoke dichtte een Hollandse mythologie bijeen waarin de historische rechten van de Hollandse graven tegenover Utrecht vooropstonden, en op diens rijmelarij is al eeuwenlang kritiekloos voortgeborduurd. Maar zelfs in de mythologische versie van de geschiedenis staan zoveel Noord-Franse en Vlaamse zaken dat de hele verdere rest alleen daardoor al ter discussie staat.
Over de 'Moderne' bronnen/boeken kan het verhaal kort zijn.
In de tegenwoordige boeken wordt nog steeds uitgegaan van algemeen aanvaarde opvattingen, die in feite achterhaald zijn (zie de onenigheid tussen de verschillende auteurs). Bij het natrekken blijkt telkens weer dat moderne geschiedkundigen naar elkaar verwijzen in plaats van naar de bronnen, waardoor hun beweringen moeilijk controleerbaar zijn en de bronnen lastig zijn terug te vinden. De één oppert iets, de volgende noemt het ‘waarschijnlijk’, voegt er iets aan toe, en de derde neemt het aan als feit, zich daarbij beroepend op de voorafgaanden, dan trekt iemand het half in twijfel, maar een volgende bouwt het juist weer verder uit, en zo vervolgt de discussie zich. De oorspronkelijke bron blijkt vervolgens niet te vermelden wat de uiteindelijke conclusie rechtvaardigt.
Hoewel er een paar grote lijnen zichtbaar zijn is veel van deze geschiedenis nog in raadselen gehuld. De primaire bronnen moeten de bewijzen bevatten; met de secundaire opvattingen kan nagegaan worden hoe de mythen tot stand kwamen en hoe deze zich ontwikkelden tot de opvattingen die in de moderne literatuur nog steeeds gehandhaafd worden.
|
De Graven van Holland. De Graven van Holland spelen in de geschiedenis van Holland en van de abdij van Egmond een cruciale rol. Maar zijn zij historisch (of archeologisch) ook aantoonbaar? Of is het als met meer onderdelen van de geschiedenis vóór de 12e eeuw één grote mythe? Hoewel het graafschap Holland in 862 zou zijn ontstaan onder de knoet van de Noorman Rorik, is Floris (II, de Vette) de eerste die in 1101 in een oorkonde als graaf van Holland wordt vermeld. Dat wil zeggen na meer dan tweehonderd jaar van 'grafelijke geschiedenis'. Vandaar zou het zelfs teruggaan tot het jaar 678 als graafschap, hertogdom en in het begin zelfs als koninkrijk. Toch beginnen De Boer en Cordfunke de gravelijke geschiedenis pas in 880, nog wel met enkele vraagtekens. Waarom niet pas in 889, zoals hieronder vermeld wordt? |
 |
Traditie en mythe. Dr. D.P. Blok ging in de eerste druk van zijn boekje De Franken (1968) maar helemaal aan de Graven van Holland voorbij, maar in de derde en laatste druk durft hij iets meer te onthullen, maar dat is wel érg weinig en wat er geschreven werd klopt ook nog van geen kanten. Om te beginnen : 'ons land' heeft niet alleen weinig materiaal te bieden, maar zelfs helemaal niets tot aan de twaalfde eeuw. Hoezo waren graven 'gedetacheerd', en vanwaar dan wel ? Hoe 'eclipseerde' (=verduisterde) hier het rijksgezag ? Hoe kan het dat al de genoemde bronnen uit Noord-Frankrijk komen of uit Gent ? Op wie wordt in dit verband gedoeld met 'rijksaristocratische families', die zich veel zuidelijker bevonden en waaraan de graven zonder twijfel verwant waren? |
Wat weten we uit de klassieke teksten?
|
Een terrein in Egmond zou "de Rabboud" heten en verklaard worden dat "Rabboud" een Noorman-of-zo was geweest. Merkwaardig is dat hierdoor een verband blijkt met de schaars bekende sage. Dat de Radboud uit de bedoelde sage dezelfde is als Radboud I, koning van Friesland, kan betwijfeld worden, omdat reeds vier plaatsen genoemd worden waar hij zou zijn begraven. Wel echter heet een niet historisch te bewijzen Radboud II in 792 te Egmond te zijn gestorven. Deze zou dan —volgens de overleveringen— een zoon van Adgisl II en een kleinzoon van Radboud I
moeten zijn. Volgens een oude legende zou deze Radboud ten tijde van Adelbertus, de apostel van Kennemerland, hebben geleefd en door hem zijn bekeerd en gedoopt. Dit zou dan voor 25 juni 740 (de sterfdatum van Adelbertus) zijn geschied (Westerheem, 1957, p81). Hoe mythen ontstaan en in stand blijven..... |
Uit een 12de-eeuwse aantekening in de marge van het in origineel bewaard gebleven handschrift van de Egmondse annalen blijkt dat de oorkonde van 15 juni 922 toen al op 863 was geplaatst. De eigenlijke oorkonder, de West-Frankische koning Karel de Eenvoudige, werd daardoor aangezien voor de Oost-Frankische koning Karel de Kale, die in 863 regeerde. Met deze oorkonde ontving graaf Dirk (I) de kapel te Egmond met een belangrijk goederenbezit als beloning voor steun aan de koning in diens strijd tegen zijn opstandige vazallen. In deze 'oudste' oorkonde - die werd verleend in het Brabantse Bladel toen de koning op de vlucht uit Frankrijk was - heeft men in de middeleeuwen wel het 'scheppingsverhaal' van het graafschap Holland gelezen. De achtereenvolgende middeleeuwse geschiedschrijvers hebben telkens wat aan dit verhaal toegevoegd tot het bij de laat 15de-eeuwse kroniekschrijver Jan van Leiden was uitgegroeid tot de successtory van Dirk, de eerste graaf van Holland, die een zoon was van Sigisbertus, prins van Aquitanië. Deze gefantaseerde prins zou via de Merovingische koningen afstammen van koning Priamus van Troje. Dirk I was, volgens Jan van Leiden, een man eerbaar van zeden, claer van geboerten ... , een kampioen van de christenheid tegen de heidenen.
Ook over de oorsprong van het grafelijk gezag in Holland is veel geschreven. Reeds Melis Stoke huldigde de opvatting dat Holland aanvankelijk een stuk was van het veel grotere Friesland, waar in die opvatting de Bataven leefden ".
Het is wel duidelijk dat de eerste geschiedenis van de Graven van Holland gebaseerd is geweest op aannamen, verkeerd gelezen teksten en gefantaseerde toevoegingen om te komen tot een wonderlijk 'scheppingsverhaal' van het graafschap Holland.
Uit de eerste zin van De Boer en Cordfunke blijkt dat zij het verkeerde uitgangspunt hanteren. Die zin is: "Over de eerste graven in het Hollandse Kustgebied is weinig bekend". Daarin zitten meteen twee onjuiste aannamen, en wel 1. dat het kustgebied al 'Holland' heette en 2. dat het bedoelde kustgebied in Nederland lag. Het gaat hier dus over de 9de eeuw met twee onbewezen hypothesen. Waar komt de naam Holland vandaan? Wie gebruikte die naam als eerste voor de kust van Nederland en wanneer was dat? Lees meer over de naam Holland.De bekende schoolplaat van Isings uit 1926 over de gevangenneming van Floris V door de edelen Gijsbrecht van Aemstel, Herman van Woerden en Gerard van Velsen, door wie hij later vermoord werd.
Bekend in het verhaal over de graven van Holland is ook de doop van de Friese koning Radboud door St.Wulfram, bisschop van Sens in Frankrijk, wat te Medemblik plaats gevonden zou hebben. Op p.17 vermelden De Boer en Cordfunke ook zeer terecht 'dat van Gerulf en diens nakomelingen wordt aangenomen dat ze van Friese koningen afstammen. Het is daarbij goed te beseffen dat dè Friese koningen eigenlijk niet bestonden'. Het hele verhaal van die Frieze Koningen is dus een mythe, wat hier erkend wordt. De doop van Radboud heeft zich niet voorgedaan in Medemblijk, (dat bestond niet eens in de 8ste eeuw), maar in Medemolaca, wat Meldick in Frans-Vlaanderen was. Daar woonden de Friezen uit het eerste Frisia. Lees meer over Medemblik en lees meer over de Friezen.
De conclusie: Met behulp van de 14C-methode werd de ouderdom van alle skeletten afkomstig van het grafmonument te Rijnsburg voor de graven van Holland opnieuw bepaald. De dateringen bleken 300 tot 600 jaar ouder te zijn dan de sterfjaren van de graven van Holland en de familieleden, aan wie de skeletten waren toegeschreven en bevestigen globaal eerdere dateringen uit Groningen. Uit resultaten van eenzelfde onderzoek aan het skelet van de Hollandse graaf Floris I, begraven te Egmond, en de skeletten van de graven van Nassau uit een familiegraf te Breda, blijkt dat de invloed van een visdieet niet de discrepantie van 300 tot 600 jaar voor de skeletten uit Rijnsburg kan verklaren.