Het Varusmonument in Varsseveld.
Op de top een Romeinse helm, dat als een windvaan met alle winden meedraait. In de voet van dit werkelijk megalomane monument herkent men de letters V-i-V (Varus in Varsseveld? of Varusslag is Verzinsel?)
De Klassieke bronnen geven het werkelijke verhaal.
In elk hedendaags verhaal over Germanen worden de opgravingen bij de Kalkriese ten noorden van Osnabrück onder de aandacht gebracht. Dat is merkwaardig, want bij die opgravingen is niets gevonden dat ook maar enigszins met ‘Germanen’ in verband gebracht zou kunnen worden. De uitsluitend Romeinse voorwerpen worden door archeologen en geschiedkundigen echter zonder voorbehoud toegeschreven aan de slag in de Saltus Teutoburgiensis in het j aar 9, waarbij een groot Romeins leger verpletterend werd verslagen door de Germaanse stam der Cherusken. Maar door Tacitus wordt de slag in verband gebracht met de Rhenus, de Mosa, de Amisis, de Visurgis en de AJbis. In zijn Annales (I, 70) schrijft hij over het ongelukkige leger van Vitellius, dat door een opkomende vloed overvallen een nacht op eilandjes moest door brengen. Dat wijst eigenlijk al op de Kanaalkust. waar de zeer grote verschillen tussen eb en vloed de Romeinen overrompeld hebben. Hoewel de legionairs zich in de buurt van de monden van de Rhenus bevonden, trokken ze de volgende dag verder tot aan de Visurgis. Tacitus laat hier zien dat Rhenus en Visurgis niet Rijn en Weser geweest kunnen zijn, want de mondingen van de Rijn liggen zo’n 350 km van de Weser af.
Nadat Germanicus in het jaar 14 of 15 het slagveld van Arminius en Varus had laten opruimen en er een grafheuvel had opgericht marcheerde hij terug naar de Amisia. Daar beval hij zijn ruiterij om zich langs het strand van de Oceaan naar de monden van de Rhenus te begeven. Volgens geschiedkundigen en archeologen moeten we ons voorstellen dat de ruiters zich eerst de 150 kilometer vanaf het slagveld naar de monding van de Eems begaven en dat ze daarna nog eens 300 kilometer langs de Groningse, Friese en Hollandse kust aflegden, dwars door wadden, venen, zee-inhammen en riviermondingen. Waren ze rechtstreeks naar de mondingen van de Rijn gereden, dan zou dat maar de helft van die afstand geweest zijn, door veel toegankelijker terrein, en eventueel hadden ze een groot deel van de weg per schip kunnen afleggen. Ook uit dit soort ongerijmdheden mag blijken dat Tacitus het helemaal niet over de Rijn en de Eems had, maar over de Renus en Amisia en dat zijn de Schelde en de Hem in Frans-Vlaanderen. En daar bij Thiembronne heeft de Varusslag plaats gevonden. Zie ook bij Varusslag.
De Varusslag vond plaats aan de kust, bij de Codanus. Daar ging Germanicus in het jaar 15 n.Chr. niet alleen een nieuw gevecht aan met Arminius, maar stuitte ook op de resten van de verslagen legioenen en richtte er een ereteken voor hen op. Ik kan me niet voorstellen dat Germanicus 6 jaar na de slag niet geweten zou hebben waar die veldslag plaats had gevonden en hij op een totaal verkeerde locatie zou zijn gaan zoeken.
Varus in Varsseveld?
De laatste tijd is in de pers veelvuldig melding gemaakt van de fameuze Varus-veldslag tussen de Romeinen en de Germanen. De inwoners van Varsseveld hebben jarenlang in de veronderstelling geleefd dat de veldslag in hun woonplaats zich had voltrokken. Een groot gedenkteken diende om de herinnering levendig te houden. De Historische Kring Varsseveld was er in 1984 al niet blij mee dat dat gedenkteken werd geplaatst. Die gereserveerdheid blijkt nu terecht. Gerenommeerde Duitse onderzoekers hebben nu vastgesteld dat die veldslag in het jaar 9 na Chr. zich bij Osnabrück heeft afgespeeld. Onderstaand krantenartikel uit “De Telegraaf’ van 16 april 2002 maakt daar melding van.
Maar hebben die wetenschappers het wel bij het rechte eind? Albert Delahaye zette al vraagtekens bij die wetenschap en was van mening dat we die historische gebeurtenis veeleer in Noord-Frankrijk moeten gaan zoeken.
Wat weten we nu feitelijk echt?
Het is wellicht wat sneu voor Varsseveld, maar tijdens het rondkijken naar de Romeinen in (magna) Germania kwam ik dit artikel tegen. Te mooi om niet te delen. Bovendien leverde het nog een interessante site met een verzameling bronnen aangaande de Varusslag op.
Vanaf de weg kun je het zien, het Varus monument bij Varsseveld. Want daar vond de slag met Varus plaats......
In een Volkskrant artikel van 2002 staat het als volgt:
Quote
In 1984 bijvoorbeeld, toen in Varsseveld werd gevierd dat er een rijksweg was aangelegd. Belangrijk moment voor bedrijvig Varsseveld, dus de Industriële Vereniging schonk de gemeente een reusachtig gedenkteken met Romeinse helm.
Waarom zou je dat ooit doen? Nou, staat er even verder:
Quote
De Varsseveldse Varustheorie was bedacht door de gepensioneerde marine-officier A. Muller, die zich in 1936 ergerde aan de Duitsers die de zege op Varus opeisten en er een nationaal-socialistisch slaatje uit sloegen. Muller kwam na eigen 'onderzoek' tot de conclusie dat Varus was verslagen bij Varsseveld en daarmee uit. De naam Varsseveld kwam van Varusveld, vandaar. 'Een totaal idiote naamsverklaring', zegt Hofs. 'Varsseveld komt mogelijk van varsse, moeras, maar zeker niet van veldheer Varus.'
Als je het artikel leest, dan krijg je echt medelijden met Hofs. Want het is een behoorlijk groot monument geworden, als ik naar de foto van een Telegraaf artikel uit 2002 kijk:
Bijschrift: "Een 15 meter hoog gedenkteken - met op de top een Romeinse helm - in Varsseveld herinnert aan de historische Varus-veldslag". 15 meter aan beton, vanwege een verhaal waar je zo door heen prikt, maar waar iedereen en masse achteraan loopt. In het begin van het artikel staat het treffend verwoord:
Quote
De geschiedkundige Varsseveldenaar Herman Hofs werd er kriegel van. 'Varsseveld staat weer compleet voor joker', schreef hij destijds in het contactorgaan van de Oudheidkundige Werkgemeenschap. Hofs wist beter: de theorie dat Varus bij het dorp een kamp had gehad, was 'kletskoek'. Waarom was er bijvoorbeeld nooit een kruimel Romeins aardewerk in de grond aangetroffen, terwijl volgens de theorie toch 50 duizend soldaten, vrouwen en kinderen in Varsseveld geleefd moeten hebben?
Het maakte allemaal niets uit.....er kwam in 1939 zelfs een Varusmuseum. In "Passages uit het boek ‘Burgemeester in oorlogstijd’ door J.J.G. Boot, Uitgeverij Semper Agendo NV, Apeldoorn, 1967" (hier gevonden), lezen we:
Quote Mei 1939
Met veel verve het Varusmuseum geopend. Volgens deskundigen zou de veldslag tussen Varus en Herman in het jaar 9 na Chr. Niet hebben plaats gehad in het Teutoburgerwald, maar in de buurt van Varsseveld (Varusveld) en Harreveld (Hermansveld). Ik betwijfel of zij werkelijk deskundig zijn. Als VVV-stunt is het niet onaardig.
Maar nu wordt het helemaal mooi. Het Reformatorisch Dagblad vertelt in 2009:
Quote Nederland heeft eveneens een Hermannsdenkmal. Even buiten Varsseveld in de Achterhoek, liefst 25 meter hoog, staat een modernistische constructie met Romeinse helm in de piek. Het Varusmonument, want dat is het, is de zichtbaarste weerslag van een hardnekkige theorie die de Varusslag in de Achterhoek zoekt. Het hele verhaal gaat terug op een gepensioneerde marineofficier, A. D. Muller. Die betoogde eind jaren dertig dat Varus en zijn legioenen tussen Doesburg en Doetinchem ten onder waren gegaan. Varsseveld en Harreveld zouden naar Varus en ”Harmen” verwijzen.
Harmen de Achterhoeker. Het kan haast niet anders of Muller nam zijn lezers duchtig in de maling, met een vette knipoog naar het virulente nationalisme aan gene zijde van de grens, in die jaren.
Maar de lokale elite ontging de grap en opende een heus Varusmuseum. Hoogtepunt van de farce was wel de horizonvervuilende betonkolos, door minister Kroes in 1984 onthuld namens de plaatselijke industriëlen
Niet te filmen. Minister Kroes heeft dit nog officieel onthuld. Of het destijds misschien als grap door Muller is bedoeld vraag ik me af. Want als je wat verder doorleest, dan vinden we in "BIJDRAGEN EN MEDEDELINGEN DEEL LVIII", blz. 48 van "GELRE VEREENIGING TOT BEOEFENING VAN GELDERSCHE GESCHIEDENIS, OUDHEIDKUNDE EN RECHT" uit 1959 het volgende:
Quote
En in aansluiting hieraan is het van belang, wat VAN DER AA in zijn „Aardrijkskundig Woordenboek" in 1848 schreef1)- „Volgens sommigen - aldus VAN DER AA - had de Romeinsche generaal Varus hier een bezetting en een burcht, waarvan bij het graven van fundamenten nog de dubbele ringvormige diepe grachten ontdekt werden..." Wat het eerste, door VAN DER AA gezegde betreft, hebben we hier te doen met een merkwaardig staaltje van z.g. volks-etymologie; men meent dan in den naam Varsseveld den naam van den bekenden Romeinschen veldheer Varus te herkennen, zooals men ook in het aangrenzende Harreveld (gemeente Lichtenvoorde) den naam van den Germaanschen aanvoerder Herman of Arminius wel meent te bespeuren. Al lang vóór VAN DER AA voerde VAN HEÜSSEN in zijn: „Oudheden en gestichten van het Bisdom Deventer" (1725) 2) een even omstandig als weinig overtuigend pleidooi voor de afleiding van Varsseveld van Varusveld. Dergelijke volks-etymologie heeft uiteraard niet de minste historische waarde.
1) VAN DER AA: a.w. (Aardk. Wdb.); 9e deel (1848); sub voce: Varseveld.
2) VAN HEÜSSEN: a.w. (Oudh. en Gest. Bisd. Deventer); blz. 553-554.
A. D. Muller zou het wel eens uit deze bronnen gehaald kunnen hebben. Dus geen grap. Nog steeds blijft deze theorie 'hangen'. Want wat vinden we op 'Varssevelds Belang':
Quote
Opvallend is dat de hof Varsseveld niet alleen een economische, maar ook een militaire functie had. Deze versterking kan een overblijfsel geweest zijn van het kasteel dat de Romeinse veldheer Varus hier gehad zou hebben. “Varsseveld” zou dan afgeleid kunnen zijn van “Varus-velde”.
Ook op YouTube kunnen we het monument bewonderen. Nu in 3D reconstructie, geupload in 2009. Met als begeleidende tekst:
Quote Dit statue is geplaatst i.v.m. de openstelling van Rijksweg 15 tussen Varsseveld en Doetinchem op 7 November 1984. (nu bekend als de A18) De opdrachtgever voor het statue was de Varsseveldse Industriële Vereniging die iets blijvends wilde neerzetten i.v.m deze openstelling en daarbij moest het statue gezien worden als een symbool van technisch kunnen.
Dat de windwijzer in de vorm van een Romeinse helm is gemaakt, heeft te maken met de verhalen die reeds in het verleden in Varsseveld de ronde deden betreffende de Romeinse bevelhebber Varus die hier verslagen zou zijn door de Germanen in het jaar 9 na Christus.
Of deze verhalen op waarheid berusten is moeilijk na te gaan.
Het statue heeft een hoogte van ongeveer 25 meter, waarbij de drie spanten van 18 meter steunen op de betonnen letters die een hoogte hebben van 4 meter.
De helm heeft een hoogte van 2 meter en een gewicht van ongeveer 300 kg.
Als klap op de vuurpeil: in 2009 was deze Achterhoekse Varus mythe nog nog niet dood. Want, wat vind je op een 'Antikefan forum'?
Quote
Neben detaillierten Fakten wird das Thema Varusschlacht auf seiner Internetseite mit Bildern, Graphiken, Animationen und Filmen eingehend erörtert. Gleichzeitig beleuchtet er die bisher geläufigsten Varusschlachttheorien und stellt sie – begründet – in Frage. Denn Bömer hat eine ganz andere These und richtet das Augenmerk auf eine Region für den Ort der Varusschlacht: Achterhoek. Dass er nicht alleine mit dieser Meinung steht, zeigt das Denkmal, das im niederländischen Varssefeld (Varusfeld) an jenes Ereignis erinnert.
Zo zie je de kracht van dat monument: het geeft toch iets van geloofwaardigheid voor sommige mensen, want je gaat toch geen 25 meter aan beton, honderden kilo's aan metaal aan een mythe besteden? Laat staan dat je dit officieel laat onthullen door een Nederlandse minister. Hier nog het originele artikel met daarin een foto van een hele blije Albert. Een soort van ironie vind ik dat ook deze Albert met een hele rij aan bronnen en beoordelingen daarvan komt op zijn site. Voor alle duidelijkheid: Albert zoekt de slag niet per definitie in Varsseveld, maar in de regio van de Achterhoek. Op zijn site staat minitieus uitgelegd hoe hij tot deze conclusie komt. Dat gaat behoorlijk gestructureerd en is de moeite van het lezen waard. Ook laat hij enkele andere theoriën aan bod komen.
Via een wanstaltige kolos toch terug naar echte bronnen. Als ik bij de archeologische bronnen straks toch nog Romeinse overblijfselen in de Achterhoek vind, dan neem ik mijn woorden over de mythe terug tongue sticking out smiley
(Wat zou Varus trouwens hebben gezegd als hem was verteld dat er in Varsseveld ter ere van het verliezen van de slag met Herman de Achterhoeker een Ponyclub (Ponyclub Varus) naar hem vernoemd zou worden?)