Het Stamland van de familie Delahaye

Het stamland van de familie Delahaye is het land van Hervé, tussen Julemont, St.André en Mortroux (zie kaartje hieronder), behorend bij het hertogdom Limburg. Daar was men in verschillende plaatsen pachter van land, waarop het boerenbedrijf werd uitgeoefend. In de 17e eeuw (ca.1620) vestigde onze voorvader Winand (generatie VI) zich in het land van Valkenburg, gelegen in wat later Nederland zou zijn, slechts zo'n 20 km noordelijk, ofwel 4 à 5 uur gaans. Klik hier voor de kaart van Blaeu uit 1662, die een reëler beeld geeft van die tijd.
Overigens trokken in het begin van de 17e eeuw meerdere (Waalse) pachtersfamilies naar het huidige Zuid-Limburg. Deze 'emigranten' vertrokken naar elders vooral om economische redenen en vanwege de oorlogs omstandigheden van de 80-jarige oorlog die toen volop aan de gang was (1568-1648). Godsdienstige woelingen tussen katholieken en protestanten zullen mede een rol hebben gespeeld. Echte 'emigranten' waren het niet, aangezien van een scheiding tussen Nederland en België toen nog geen sprake was. Toen vielen de verschillende 'soevereiniteiten' ofwel onder Spaans ofwel onder Staats (van de Verenigde Nederlanden) beheer of bezit of waren nog (gedeeltelijk) vrij en zelfstandig. De streek tussen Luik, Aken en Roermond was een lappendeken van staatjes. Zie De Landen van Overmaas.
Wat wel een consequentie was dat men van het Frans sprekende deel naar het Nederlands sprekende deel van de Nederlanden verhuisde, hoewel die grenzen niet zo strak waren als wel eens gedacht wordt. De oudste akten van de familie in Zuid-Limburg waren ook vaak nog in het Frans (of zelfs in het Duits) opgesteld, vaak vanwege de 'moedertaal' van de opstelers (notarissen, pastoors).

Afbeelding links: in de kerk van Soumagne vindt men een wapenschild van pastoor Delahaye. Uitvergroting rechts.

Kaart van de Staatkundige en taalgrenzen (- - - - - ) in het begin van de 17e eeuw.
Klik op de kaart voor een vergroting!
De familie De La Haye stamt van oorsprong uit het gehucht Wichampré, tussen Neufchateau en Warsage (Weerst), in het graafschap Dalhem (in een van oorsprong Nederlandstalig gebied) en ontleent haar naam aan het Franstalige gehucht La Haye, waar Humblet de Wichampré zich ca. 1450 vestigde. In de loop van de 16e en 17e eeuw verspreidde dit geslacht zich over de nabije landen en gewesten. Het was een typische pachtersfamilie, mobiel, en verhuisde vaak. Pachters, in de betrokken streek, huurden van een (meest adellijke) grootgrondbezitter een boerderij, vaak de kasteelhoeve zelf, die zij dan als halfwin exploiteerden. Een halfwin werd zo genoemd omdat zij geacht werden de helft van de opbrengst aan de eigenaar af te dragen. Soms bleven de pachters hun hele leven op een en dezelfde boerderij, maar veelal slechts 6 of 12 jaren. Rijkere pachters behoorden tot de sociale bovenlaag van de nijvere bevolking. Ze bekleedden vaak openbare functies als schout, schepen of griffier, en men ziet hun zonen wel eens doorstromen naar goed betaalde beroepen als rechtsgeleerde, notaris, pastoor of apotheker. Ook in de familie De la Haye zien we dit.

De familie De la Haye verspreidde zich in de 16e en 17e eeuw over een territorium dat staatkundig zeer versnipperd was, en bovendien door drie taalgrenzen doorsneden werd. Geen van deze grenzen echter hinderde de familie in haar geografische spreiding. Men ziet herhaaldelijk verhuizingen plaatsvinden over alle mogelijke grenzen, ook van verschillende rechtsgebieden. De familie liet zich niet door landsgrenzen tegen houden, echter wel door de natuurlijke grens van de Maas. De familie laat zich bij haar geografische spreiding in het geheel ook niet weerhouden door staatkundige indelingen of culturele barrières zoals taalgrenzen. De enige barrière was de Maas. Het zal vooral te maken hebben gehad met de plaats van de pachthoeven in 'De Landen van Overmaas' die zij beheerden.

Zo verhuist onze voorvader Winand de la Haye, geboren en getogen in Saint-André onder de bank van Trembleur (Land van Dalhem, onder soevereiniteit van de Koning van Spanje als Hertog van Brabant), dus van huis uit een Waal, op ca. 45-jarige leeftijd naar Nederlandstalig gebied, waar hij pachter wordt van de hoeve Gensel onder Beek. Daarna pacht hij achtereenvolgens in Wylre, Wynandsrade (beide Vrije Rijksheerlijkheden, dus Rijksonmiddellijk) en Heerlen (na 1661 als "Staatse partage" gekomen onder de soevereiniteit van de Staten Generaal der Verenigde Nederlanden). Voor het passeren van een notariële acte gaat hij in 1660 naar het duitstalige Aken. Hij werd begraven in 1665 in de kerk van Kerkrade, waar hij zich op zijn oude dag had teruggetrokken bij zijn zoon, pachter te Merkstein (soevereiniteit van de Koning van Spanje als heer van 's-Hertogenrade, althans het in 1661 aan Spanje toebedeelde gedeelte).

Winand de la Haye was getrouwd met Catharina du Bois. Uit dit huwelijk zijn 9 kinderen bekend, allen geboren in het huidige België (zie 'Herten' deel 2 p.47).
Zoon Toussaint, geboren ca. 1610 in het Waalse stamland van de familie vertrekt op ongeveer 15-jarige leeftijd met het ouderlijk gezin naar nederlandstalig gebied. In 1638 trouwt hij te Valkenburg met Maria van den Hoeven, dochter van de schout van Gulpen. Hij vestigt zich in Gulpen (sinds 1661 onder de soevereiniteit van de Staten Generaal). In 1666 vertrekt hij naar duitstalig gebied, en pacht de hoeve Landau te Niederzier bij Gulik. Zie over hem: 'Herten' deel 2 p. 52 e.v.

De zonen Dionisius (zie 'Herten' deel 5) en Leonardus (zie 'Herten' deel 6) worden de stamvaders van de Limburgse families De La Haye.

Klik op de afbeelding voor een vergroting.

La Haye tussen Saint-André en Julemont, naamgever van de familie.	Wichampré, les batiments. De plaats waar de oudst bekende voorouder Humblet de Wichampré (delle Haye), ca.1400-1476, landbouwer was op het landgoed La Haye.	Naambord van Wichampré.
Naambord van La Haye te Julémont.	Landgoed La Haye, boomgaard en weide.	Beekje bij Les Neiges, naamgever van Winand de la Haye des Neiges (generatie V), schepen van Mortier, pachter van de hof van Saint André.

Tijdens het verblijf in Nederland waren verschillende voorouders pachter van een landgoed of van een boerderij. Daarvan zijn meerdere gebouwen nog in de oorspronkelijke of bijna oorspronkelijke staat bewaard gebleven. Hieronder een impressie van die gebouwen/boerderijen. Klik op de foto voor een vergroting!

Aldenhof Hoensbroek: pachthoeve van Christan Delahaye en Cornelia Bruls (ca.1727-1761).

Poortgebouw van Cortenbach waar Jan Willem DeLahaye pachter was (ca.1804).

Binnenplaats Ter Worm, waar zeven kinderen van het echtpaar Pieters-Delahaye geboren zijn (zie Herten 5, p.123).

Hoeve De Dael onder Ubachsberg, waar meerdere Delahaye's pachter zijn geweest.