Terug naar de beginpagina. Naar het overzicht in het kort.

De HAM-vraag

"Wie de plaatsnamen uit het land van Boulogne en St.Omer in Noord-Frankrijk niet kent,
zal nooit op de gedachte komen om de schenkingen van St.Willibrord in die streek te localiseren" (M.Mähler).

Als honderden plaatsnamen uit de klassieke teksten in Nederland onvindbaar zijn, maar in Frans-Vlaanderen bestaan,
moet het toch wel tot je doordringen dat je in Nederland in de verkeerde streek aan het zoeken bent.


Albert Delahaye is voor de ware kijk op de geschiedenis van de Lage Landen (les Pays-Bas nodig geweest om de ogen te openen van alle historici waarbij hij vaststelde dat veel vaststaande feiten dat allerminst waren. Veel bleek ook een in concensus aangenomen en aanvaarde geschiedenis te zijn. Het poldermodel ten top. Delahaye heeft heilige huisjes omver geworpen, de vakbekwaamheid van historici ter discussie gesteld, paden geëffend voor deskundige 'amateurs' ofwel de historische wereld open gebroken. Heilig huisjes stonden op instorten, de Karolingische traditie werd aan het wankelen gebracht.
Albert Delahaye had de tijd tegen. Nu zouden bepaalde zaken niet meer mogelijk zijn. Toen waren profs. en dr. nog instituten en stonden nog op een voetstuk en werden op hun woord geloofd. Nu moeten, na enkele misstanden in de wetenschappelijke wereld, ook zij bewijzen wat ze beweren.

Volgens het groot woordenboek der Nederlandse taal van Van Dale is de HAM-vraag 'de eigenlijke vraag, die bij goede beantwoording met een ham beloond werd'.

Het is dé vraag waar het eigenlijk om gaat, het is de voornaamste kwestie.

Historisch gezien in de HAMvraag waar het echte en oude land van Ham lag dat in de klassieke bronnen genoemd wordt. Lag dit Hamaland in Nederland of in Frankrijk en welke bewijzen zijn daarvoor te vinden?

Het is wel duidelijk dat hieraan dezelfde discussie ten grondslag ligt als bij het Noviomagus van Karel de Grote. Heeft het Nederlandse Hamaland een geschiedenis die teruggaat tot de 7e eeuw? Of is alleen de naam gedoubleerd als een product van de deplacements historiques, zonder verdere inhoudelijke geschiedenis?

In hoeverre met het in bronnen voorkomende EENHAM wellicht ENAME (bij Oudenaarde aan de Schelde) bedoeld is (ter plaatse ruïnes van een Ottoonse burcht), dient nader onderzocht te worden.
Ename ligt op de rechteroever van de Schelde. Samen met Nederename vormde het een vroegmiddeleeuws domein met een agrarische bewoning, hooiland en bos. De burcht werd rond 974 opgetrokken op het uiteinde van een landtong, in een meanderbocht van de Schelde. De naam HAM is dus hier zeker van toepassing. Deze burcht stond zelf als "buitengewoon sterk" omschreven in de klassieke bronnen. Nadat in 925 koning Hendrik de Vogelaar het hertogdom Lotharingen definitief wist aan te sluiten bij Oost-Francië vormde de Schelde de grens met West-Francië. Zijn opvolger, keizer Otto II stichtte hier rond 950 de mark Ename.
 De visie van Albert Delahaye.

De HAM-vraag met betrekking tot de geschiedenis van de Lage Landen (les Pays-Bas in het eerste millennium is:
stond het nieuwe paleis Noviomagus van Karel de Grote in Nijmegen of in Noyon?

De rest van de geschiedenis van Nederland in het eerste millennium is aan dit paleis opgehangen.
Als Karel de Grote geen paleis had in Nijmegen,
  • dan was Nijmegen niet het Karolingisch Noviomagus en
  • was Nijmegen ook niet het Romeinse Noviomagus,
  • was de Betuwe niet het land van de Bataven,
  • was Utrecht niet het Trajectum van St.Willibrord,
  • was Dokkum niet de plaats waar St.Bonifatius werd vermoord.
  • Dan had de befaamde oorkonde uit het jaar 777 geen betrekking op Nederland,
  • was Wijk bij Duurstede niet het oude Dorestad en
  • hebben de Noormannen nergens in Nederland geplunderd.
  • Dan was de IJssel niet de Isla en
  • hebben St.Ludger, St.Lebuinis, St.Plechelmus en andere predikers niets met Nederland te maken,
  • en was de streek rond de IJssel niet het klassieke Hamaland.
  • Dan liggen alle plaatsen met een vermeende geschiedenis vóór de 11e eeuw niet in Nederland, maar in het land waar dit paleis van Karel de Grote stond: Frankrijk.

    Als de premisse onjuist is zijn ook alle daarvan afgeleide deducties onjuist.
    Het enig juiste antwoord op bovenstaande vraag is: het nieuwe paleis Noviomagus stond in Noyon!

    In Nijmegen heeft men daarvoor geen enkel bewijs dan slechts onjuist toegepaste deducties.
    In Noyon heeft men zowel archeologisch als tekstueel vele bewijzen voor de aanwezigheid van Karel de Grote en zijn nieuwe paleis met de naam Noviomagus.

    In Nijmegen schermt men slechts met die ene zin uit de Vita Karoli Magni waarin sprake is van de bouw van een nieuw paleis te Noviomagus bij het Eiland der Bataven. In Nijmegen heeft men deze ene zin als het ultieme bewijs van haar gelijk gezien.
    Er zijn echter duidelijke aanwijzingen dat deze zin een latere toevoeging, dus een interpolatie ofwel een falsum is. Zie voor die aanwijzingen de Vita Karoli Magni van Einhard.

    De plaatsnaam HAM.
    De betekenis van HAM(eau) is buurtschap of gehucht, ofwel een kleine woongemeenschap. Het verkleinwoord is HAMEL. Het hoeft niet steeds om een 'door water omsloten hoogte' (een landtong in een meanderende rivier) te gaan, zoals Gysseling stelt. Het kan ook om een hoogte in een overstromingsgebied gaan. De naam HAM bevestigt in elk geval de transgressies.
    In Vlaanderen bestaat een Ham en Oostham, in Normandië bestaat ook een Le Ham en een Ouistreham, het zijn voorbeelden van 'deplacements historiques' die zich ook hier voordoen. In Nederland, België en Frankrijk bestaan meerdere plaatsen met de naam (den) HAM. Vaak is van een landtong in de meander van een rivier ook geen enkele sprake. Soms is er zelfs niet eens een rivier in de buurt, zoals bij Den Ham in Hoogland, waar de Eem op flinke afstand ligt! Het zijn ook nu nog vaak kleinere plaatsen ofwel gehuchten. In het verleden, bij het ontstaan van de naam Ham is vaak wel sprake van de ligging in een overstromingsgebied. De plaatsnaam HAM heeft een relatie met -heem of -heim, in het Engels home (woonplaats), zeker in plaatsnamen.

    In de studie van Albert Delahaye komen de volgende HAM-plaatsen voor die allemaal in Frankrijk en (Frans-)Vlaanderen liggen: Hames-Boucres, Hamalant, Hammelant, Hammolant, Hamblain-les-Prés, Hamaritda, Hamanaburg, Hamaburg, Hamanaburch, Hammolant, Hamarithi, Hamulo, Hamwiq.
    Het historisch belangrijkste HAM, genoemd in veel bronen, was Ham-le-Chateau. De huidige stad HAM was ooit een indrukwekkende sterkte aan de Somme op 20km van Péronne. In deze stad stond een forteresse, waarop de naam Ham(a)burg van toepassing was.

    Enkele voorbeelden van Ham-namen in Nederland zijn: Den Ham (gehucht in de gemeente Bellingwedde (Groningen), den Ham (dorp in de gemeente Twenterand (Overijssel), den Ham (dorp in de gemeente Zuidhorn (Groningen), den Ham (buurtschap in de gemeente Wijchen Gelderland), Ham(-ersveld) (bij Amersfoort), Den Ham (wijk van Hoogland -voormalig dorp- in de gemeente Amersfoort), de Ham (Vleuten, buurtschap in de gemeente Utrecht), de Ham (buurtschap in de gemeente Bergschenhoek (Zuid-Holland), den Ham (Dongen), Den Hoogen Ham, Den Lagen Ham (buurtschappen in de gemeente Dongen (Noord-Brabant), den Ham, (buurtschap in de gemeente Son en Breugel (Noord-Brabant). Verder komt ham voor als pre- of suffix in plaatsnamen als Blankenham, Blijham, Foxham, Hintham, IJsselham, Kolham en Hamingen.

    Voorbeelden in België zijn: Hamoir (ook Hamor), Hamois, Ham-sur-Heure (869: Ham super Hur), Ham-sur-Sambre, Ham: Pé Som; Ham bij Aarschot/Diest, bij Bas-Warneton, bij Esneux, Gent, Hoepertingen of bij Tienen.

    Er is een hele lijst Ham-namen in Frankrijk, waarvan er veel teruggaan in de geschreven bronnen. Ham als plaatsnaam bestond al in de Merovingische tijd.
    Le Ham (Hams 1023 Ham 12e eeuw, ook voorkomend als Liham 1160 Han 1174 Lehan 1635 Ham 1612). On hésite entre le saxon (hem) le francique (haim) l'anglo-saxon (ham) ou l'anglo-scandinave (ham) pour conclure avec ham, -ham, ham-, hamma, ham, hamme: promontoire dans une plaine inondable, méandre ou hem: -hem, heim, ghem, gem, haima, em, kem: maison, cour, village. Voir les toponymes en -ham (topographie). Badlingham (Belincgesham 1080). Ouistreham (Oistreham 1086) ancien saxon: 'wester-ham': ouest-habitation; Étréham (Oesterham 1350) vient aussi de 'west-ham': ouest-habitation; Étréham ils ont trouvé une nécropole mérovingienne avec 4000 tombes du 6ème siècle, contenant des sarcophages, de la verrerie, des perles, des boucles de ceinture et des instruments pour épiler la barbe. Le blason de Ouistreham semble un parfait résumé du livre: Angleterre, Normandie, Flandre, avec un bateau viking.
    Rampan (Rampoham): le nom du village montre encore une fois son origine franque. Un hameau dans le village s'appelle 'Ecalhan' qui vient de 'Skalham' (écaille-habitation). Skala scale escale (schaal): échelle balance. Skalham: schaalham. Village qui se trouve dans un paysage en forme de cuvette (teil, kuip, bassin of vallei?)? Ou village avec une balance publique (openbare weegschaal?). Aldus de 'Franse'etymologie. Maar Skale (schelp) kan ook betekenen: schuilen, schuilplaats, precies wat een schelp bij een schaaldier doet. De betekenis van Skalham wordt dan kleine schuilplaats of kleine nederzetting.
    Ham (832), Ham (932 in canton Somme), Hamma (887 Ham-en-Artois), Le Hamel (1108 Oise), Hambye (Hambeia 1027 Hambeye monasteri[um] 1157 Hambia 1195 abba[s] de Hambee 1200 Hambuie 1210 Hambeia 1218 Hambye 1418).
    Explication officièle: D'un nom germanique introuvable. Du franque 'Bakia', ruisseau. Du scandinave 'bie by bye' (ferme).


    HAM toponiemen
    Engels: home
    Nederland: -ham, ham- (hamma, ham, hamme: landtong in een overstromingsgebied, een meander) of -hem (heim, ghem, gem, haima: woning, erf, heem, dorp, gehucht).
    F: Millam (Mildred Ham) Hambruok (*Hambroek, Hambreucq), Batsaham (*Batsham, Bachant) Bonneghem (Boningaham) Drincham en Hamel
    B: Ham, Oostham, Hamme, Berinkham ( *Beringham), Engilham (*Engelham), Evursham (*Eversham, Eversam) en Kraianham (*Kraaienham, Kraainem)
    N: Hemwurth (*Hamwoerd, Hemert) en *Beltweriham (*Belterham, Beltrum)
    Misschien speelt hier en daar ook 'heim hem' (thuis) een rol. Een landnaam door Hlodwig aan Saint-Remi gegeven, noemt hij 'Picofesheim'.
    Nog een voorbeeld: ...viri his nomibus, Wisogaste, Salesgaste, Widogaste in villis que ultra Rhenum sunt in Bodochem et Salechem et Widochem. (Salische wet uit het jaar 343). In Normandië: Ouistreham, Étréhamle, Ham, Huppain [Hupham], Surrain Hemevez.

    Het HAM komt ook voor in samenstellingen van plaatsnamen, zoals Hamburg (D) en Birmingham (GB). Ook daar heeft het vaak dezelfde betekenis van 'gehucht' (afgeleide vorm -heim). Dat 'gehucht' mag dan nu niet meer van toepassing zijn, maar was dat zeker toen de plaats ontstond. Immers elke plaats op de wereld, hoe groot ook, is ooit klein begonnen met een of enkele huizen.

    Lees het boek "De Ware Kijk Op" en oordeel zelf.

    		•