"Ik schrik van zo weinig historisch besef in dit land", verzuchtte Maarten van Rossem in zijn pleidooi om geschiedenis weer verplichte kost op scholen te maken (AD.12 jan.2023).

Helaas schrik ik daar niet zo van! Wie moet die lessen op de scholen gaan geven? Zelfs daartoe opgeleide, zich historicus noemende professoren, ontbreekt het aan historisch besef en zeker aan historische (achtergrond)-kennis, nog afgezien of zij die 'kennis' kunnen overbrengen (zie citaat hiernaast links uit AD.17 mei 2016, klik op de tekst voor nadere informatie).

Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst hebben de geschiedenisverhalen zich verspreid als een lopend vuurtje. Men was zo onder de indruk van dat geschetste roemrijke verleden van die Hollanders, onze voorouders, dat die verhalen erin gingen als zoete koek. In de latere perioden, vooral na de invoering van de leerplicht en het vak 'vaderlandsche historie', werd de jeugd gehersenspoeld met dat roemruchte verleden, inclusief alle mythen en legenden. Juist die wonderlijke verhalen, die mythen, sagen en legenden beklijfden zodanig dat zelfs de huidige generaties daar nog steeds mee behept zijn. Wat men in de jeugd eenmaal geleerd heeft, blijft sterk tot de verbeelding spreken. Veel van de afbeeldingen uit die oude schoolboekjes zijn nog steeds bekend, inclusief de fouten, zoals met hoorns gehelmde woeste Noormannen op drakenschepen. Zie de voorbeelden uit enkele schoolboekjes hieronder.

Lees ook meer over de Canon van Nederland.

De visie van Albert Delahaye.
Zowel de (amateur-)historicus als het publiek dat zijn kennis vooral uit oude schoolboekjes had, staan niet open voor een kritische discussie over de vele vragen die de geschiedenis oproept. Zelfs de professionele historici hebben zich nauwelijks verdiept in de materie en de vele vragen die in de loop van eeuwen zijn opgeworpen maar onbeantwoord gelaten. Met onnozele opmerkingen dacht men de vragen af te kunnen wimpelen. De mythen werden langzamerhand tot historische zekerheden verklaard, zonder ooit gedegen onderzocht te zijn. Vage zekerheden en nog vagere vermoedens werden zonder enige vorm van bewijs, plots een zekerheid en kwamen zo in de schoolboekjes terecht. Voor velen zijn die oude schoolboekjes nog steeds de basis van hun kennis over de Vaderlandse Geschiedenis.
Maar in die oude schoolboekjes wordt nog steeds de reeds jaren geleden achterhaalde geschiedenis, als onze roemruchte Vaderlandse Geschiedenis gepresenteerd. De schoolboekjes kun je het niet kwalijk nemen, die lopen wel eens vaker jaren achter op de feiten. Maar de beroeps historici valt het nodige te verwijten. Zij dragen immers de vulling voor die schoolboekjes aan. Op schoolboekjes kun je dus niet afgaan. Maar ons onderwijs wordt toch wel door deskundige gecontroleerd, zou je denken? Dat valt te betwijfelen, want onze minister van onderwijs "gaat daar niet over" zoals hij op vragen van de Kamerleden Beinema en Hennekam liet weten. Als de minister niet over de inhoud van het onderwijs gaat, wie dan wel? De uitgeverijen van de Schoolboekjes dan?

Klik op de tekst voor een vergroting.

Geschiedenis en de onderwijswetten. In de Lageronderwijswet uit 1920 werd in artikel 2 onder e. bepaald dat het vak vaderlandsche geschiedenis een verplicht vak was, met als toelichting: onder vaderlandsche geschiedenis is begrepen de eenvoudigste kennis der gemeente, provinciale en staatsinrichting van Nederland. In art.133 werd nog bepaald wie dat onderwijs mocht geven, n.l. alleen de daartoe bevoegde onderwijzer(es) volgens art.134. De inhoud van het vak bestond doorgaans uit een opsomming van jaartallen waarbij een bepaalde gebeurtenis werd genoemd, zoals 754: Bonifatius in Dokkum vermoord. Het was afhankelijk van het enthousiasme van een leerkracht of er een meer inhoudelijk verhaal van werd gemaakt. Helaas bleef dat te vaak achterwege wegens tijdsgebrek. Immers taal en rekenen mochten er niet bij inschieten.

Hoe staat de toekomst ervoor? Of het vak geschiedenis straks nog bestaat is maar de vraag. Een commissie onder leiding van D66-senator Paul Schnabel bracht in 2021 een advies uit over het onderwijs van de toekomst. Voor het vak geschiedenis lijkt in dat advies geen plaats. Nu wordt er wel verwezen naar de Canon van Nederland, maar die zit vol fouten en onvolkomenheden. Momenteel geven de door de overheid vastgestelde kerndoelen, die streefdoelen zijn, aan wat leerlingen moeten kennen en kunnen aan het einde van de basisschool. Het gaat daarbij vooral over een opsomming van belangrijke hedendaagse en historische gebeurtenissen, verschijnselen, ontwikkelingen en personen, met de nadruk op de samenlevingen en hun invloed op Nederland. De inrichting en vormgeving wordt aan de scholen zelf overgelaten.