Dat de rivier die bij Amersfoort begint ooit Amer heeft geheten, ontbreekt elk schriftelijk bewijs.
Plattegrond van Amersfoort
door Jacob van Deventer ca.1560.
De Fundamentele verwarring bestaat uit de vraag of Noviomagus uit de klassieke teksten Nijmegen is of Noyon. Het kernpunt waar alles mee begon en waar alles om draait is deze hier genoemde fundamentele verwarring. Deze kwestie ligt aan de grondslag van talloze andere opvattingen, zoals de verwarring rond Trajectum: was het Utrecht of was het Tournehem en Dockynchirica, was dat Dokkum of Duinkerke? Immers als Nijmegen fout is, is Utrecht ook niet de bisschopszetel van Willibrord en werd Bonifatius niet in Dokkum vermoord en dan was de Betuwe ook niet het land van de Bataven. Dat gebeurde allemaal in Noord-Frankrijk!
|
Vergelijkbaar is de naam van plaatsen zoals Amerongen, Amerval of die van Amerdiep in Drenthe, die geen enkel bewijs vormen voor de naam van Amersfoort.
Het Amerdiep heeft zijn naam te danken aan het dorpje Amen waar het langs stroomt. Let vooral op de fonetische wijziging van -n- in -r-.
Een idyllisch plaatje van het Amerdiep.
Ter vergelijking: enkele auteurs in Amersfoort menen dat de vergelijkbare Barneveldsebeek ooit ook Amer geheten zou hebben. Dit ter ondersteuning van hun opvattingen over de oorkonde uit 777. Dat zo'n onbetekenend beekje in een Franse oorkonde genoemd zou worden is uiteraard veel te ver gezocht en dus een farce.
|
De oudste geschiedenis van Amersfoort bestaat uit halve waarheden en hele leugens en staat model voor heel veel plaatselijke geschiedenis in Nederland.
Over de geschiedenis van Amersfoort zijn meerdere publicaties bekend. We bespreken hier het artikel uit het Tijdschrift Flehite, 13de jaargang nr.4 van oktober 1981, geschreven door J.A.Brongers en W.J. van Tent.
Gedachten over het ontstaan en de eerste ontwikkeling van Amersfoort naar aanleiding van archeologisch/geologische waarnemingen in de binnenstad.
Hoogtelijnen van Amersfoort. De blauwe vlakken en lijnen zijn de laagste gebieden die de vermoedelijke loop van de rivier ('Eem'?) aangeven.
De visie van Albert Delahaye.
Amersfoort wordt voor het eerst genoemd in een valse oorkonde uit 1028, waarin een groot aantal plaatsen genoemd wordt. Van meerdere plaatsen is archeologisch nooit vastgesteld of deze in 1028 wel bestonden, ook van Amersfoort niet. De oudste archeologische sporen in de stad Amersfoort dateren uit eind 12de eeuw. Vlak bij Amersfoort ligt de Heiligenberg waar Ansfried een klooster gehad zou hebben. Van dit klooster is ook geen spoor gevonden. Iets ten zuiden daarvan ligt Oud-Leusden dat het klassieke Lisiduna uit de akte van 777 zou zijn geweest. Deze akte uit 777 is steeds onjuist toegepast op Nederland, omdat de akte geschreven zou zijn in het Paleis van Karel de Grote in Nijmegen en een schenking aan het bisdom van St.Willibrord betrof. Beide opvattingen zijn onjuist: in Nijmegen stond geen Paleis van Karel de Grote en in Utrecht bestond in de 8ste eeuw geen bisdom.
Wat was de naam van de rivier die door Amersfoort stroomt?
Allereerst is van een rivier door Amersfoort geen sprake. In Amersfoort komen enkele beken samen, die pas na Amersfoort een rivier vormen. Voor die rivier bestaan verschillende namen, zoals Hemus, Amer, Amero, namen op grond van oude geschriften. Tegenwoordig heet de rivier de in Amersfoort begint de Eem en liggen er twee plaatsen aan: Eemnes en Eembrugge. Waar die naam Eem vandaan komt is onbekend.
In de oudste geschiedenis van Amersfoort duikt ook steeds de oorkonde uit 777 op en de naam Lisiduna voor Leusden. Het zijn mythen. Lees meer over de Oorkonde uit 777 en over Lisiduna. |
|  |
Waar in Amersfoort lag die 'voorde'?
Het is totaal onbekend waar die 'voorde' of 'furdo' lag. Er zijn wel enkele suggesties gedaan, zoals de Langestraat, de Bloemdalsestraat (in combinatie met de weg naar Hoogland), de combinatie Scherbierstraat-Lieve Vrouwestraat, de Vijver (bij de Havik), de omgeving van Lockhorst bij de Heiligenberg (hier zou de weg vanuit/naar het zuiden gelopen hebben). Rob Kemperink meende dat die 'voorde' bij De Schans in Hoogland lag, enkele kilometers ten noorden van Amersfoort. Daar is dus tegenin te brengen dat Amersfoort een flink stuk zuidelijker is ontstaan. Van Kemperink, die toch doorgaat voor 'deskundig', zijn meerdere onjuiste opvattingen over Amersfoort en omgeving bekend. Kemperink volgt strikt de traditionele opvattingen, maar toont niets met bewijzen aan. Het zijn slechts aannamen. Lees er meer over bij De Eem.
|
Enkele opvallende zaken uit de oudste geschiedenis van Amersfoort, genoemd in dit artikel in Flehite 4 oktober 19881.
Gezien de titel van dit artikel zijn het slechts gedachten. Maar zijn er ook bewijzen te vinden?
- Het oudste originele document in het Amersfoortse archief is uit 1300: het behelst een verdrag van wederzijdse bijstand tussen Amersfoort en Eembrugge. 1300 is 14de eeuw!
- Blijkens een, in het Latijn geschreven, oorkonde uit 777, die we kennen via eind 11de en 12de eeuwse afschriften, droeg het gebied van Amersfoort en omgeving de naam Flethite. In dit gebied stroomde een rivier Hemus (de gelatiniseerde vorm van Eern, die in dit stuk geen Amaro heet). Lees meer over de befaamde oorkonde uit 777.
- Op grond van de localisatie van Henschoten, west van de huidige Lunterse- of Heiligenbergerbeek, weten we dat deze beek toen ook Eem werd genoemd. Ook de Barneveldse Beek heette eens Amer! Ziet U hier de cirkelredenering?
- Een en ander betekent dat de overgang Amer-Eem niet dwingend rond de 8ste eeuw hoeft geplaatst te worden, zoals wel is afgeleid uit de vermelding Hemus in de oorkonde van 777. Nog een cirkelredenering!
- De oudste vondsten zijn uit de 12de eeuw; zij komen voor in de Krommestraat (6,7,9) tussen de Langestraat en het pand genaamd de Kroon. Ook in de Langestraat is 12de eeuws materiaal bekend uit de bouwput voor Hehenkamp (12), terwijl in die straat 12de/ 13de eeuws materiaal gevonden is tussen de Lieve Vrouwe- en Krankeledenstraat (14). Een bouwput in de Windsteeg leverde 12de eeuws materiaal (28) op. Tenslotte zijn er 12de en 12de/13de eeuwse vondsten uit het noordelijk deel van de Muurhuizen (18, 19). De oudste archeologische vondsten in de kern van Amersfoort blijken 13de eeuws te zijn. Wat 12de eeuw genoemd wordt blijkt twijfelachtig: zie volgende punt.
- . Daarbij komt dat de houtresten die op verschillende plaatsen voorkomen, met name in de Langestraat op zijn vroegst 13de eeuw gedateerd kunnen worden, terwijl het toponiem Amersfoort veel ouder is; de aanwezigheid van houtresten kan dus onmogelijk op de voorde wijzen. Logischer is dat de toponiem Amersfoort ook pas uit de 13de eeuw stamt. De vermelding in oorkonden uit 1028 en 1050 is dan ook een anti-datering.
- In de kaart blz. 69 hebben we een voorzichtige poging gedaan om de ZHL in een beperkt gebied te reconstrueren, daarbij hebben we ons in het bijzonder op het gebied ten westen van de Langestraat en het zuidelijk deel van de Langestraat geconcentreerd (hier komen ook de meeste metingen vandaan) als een belangrijk gebied bij het ontstaan van de latere stad. Er bevond zich hier een interessant systeem van zandhoogten, de oudste vondsten tot nu toe (eind 12de/13de eeuw) komen daar vandaan, het oudste stadhuis stond daar, evenals de oudste kerk. Dit is dus duidelijke taal en weerlegt allerlei speculaties en traditionele aannamen, zoals over de naam van stad en rivier.
- In het zuidelijk deel van de Langestraat, aansluitend op de zandgronden wordt 12de eeuws materiaal gevonden in het noordelijk deel 13de eeuws. Voor Amersfoort wordt het noordelijk deel eerst belangrijk rond 1132 (in de tweede fase van haar ontwikkeling) als met de ontginning van Hoevelaken begonnen wordt en waarbij bewoners van Amersfoort een rol lijken te spelen. Het zuidelijk deel is al vroeg belangrijk voor het contact met de Amersfoortse Berg waar we ons het akkerland, vruchtbaar gehouden met het es-systeem, van de jonge nederzetting moeten ~ Amersfoort wordt van top en economische eenheid waarvan de tienden aan het klooster op de Heiligenberg komen. Het klooster op de Heiligenerg heeft nooit bestaan, zoals archeologisch is vastgesteld. Ondanks die vaststelling wordt dat achterhaalde denkbeeld nog steeds gehanteerd. Lees meer over Ansfridus en dat klooster.
- De derde fase (rond 1259). Dit leidde tot de derde ontwikkelingsfase van Amersfoort waarin in 1259 de stadsrecht-verlening plaatsvond. We moeten ons voorstellen dat, gezien het verloop van de hoogten van oorspronkelijke zandoppervlak, het gebied tussen de Lieve Vrouwestraat en Krommestraat toch vrij drassig was, terwijl ook de tangestraat last ondervond van het uit het oosten opdringende water. Daar komt bij dat in de 13de eeuw het aantal overstromingen vanuit zee een maximum bereikt; het buitenwater stond hoog en landinwaarts heeft dit wateroverlast veroorzaakt. Amersfoort heeft ook zijn maatregelen moeten nemen. Wij nemen dan ook waar dat overal rijshout en stammetjes (meest els), op diverse plaatsen verstevigd met heideplaggen, in de wegtracés worden gelegd; op grond van de tussen dit hout gevonden keramiek kan de aanvang van deze vorm van ophoging gedateerd worden in de 13de eeuw. Deze houtwerken zijn waargenomen in de Langestraat, de Krommestraat, de Lavendelstraar, de Lieve Vrouwestraat, de Scherbierstraat en de Zwanehalssteeg. Ook hier blijkt weer dat de oudste bewoning uit de 13de eeuw stamt. De hier genoemde wateroverlast heeft zich ook niet slechts beperkt tot Amersfoort, maar betrof half Nederland. De geschiedenis die men er traditioneel plaatst, heeft zich er dan ook nooit voorgedaan. Lees meer over wateroverlast. In noot 33 wordt dan ook terecht de Duinkerke IIIb transgressie genoemd.
|
