Het tijdschrift Archeologie in Nederland is de opvolging van de tijdschriften Westerheem en Archeobrief.
Archeologie in Nederland verschijnt 5x per jaar met katern AWN-magazine, waarin veel publicaties te vinden zijn over recente archeologische opgravingen. Daarnaast vindt U op de website Archeologie on line meer berichten over de archeologie in Nederland.
Het blad heet Archeologie in Nederland, maar te vaak houden de auteurs zich niet bezig met archeologische beschrijvingen, maar met het schrijven van geschiedenis.
In de citaten hiernaast worden bij de vermeldingen van de bron de volgende afkortingen gebruikt: AiN=Archeologie in Nederland; AWN=Magazine, Archeologische katern. De cijfers en datum verwijzen naar het betreffende tijdschrift. AWN staat voor Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland.
Op de website AWN-Archeologie.nl vind je meer informatie en kun je alle nummers van Westerheem digitaal doorbladeren, lezen en met een simpele zoekfunctie doorzoeken.
Archeologie in Nederland is de opvolger van Westerheem en Archeobrief die in december 2016 voor het laatst verschenen. In Westerheem dat 65 jaargangen heeft gekend vind je veel opmerkingen die de visie van Albert Delahaye bevestigen of aanvullen. Zie bij Westerheem. Voor Archeobrief geldt hetzelfde. Ook hierin vond je talloze artikelen die de visie van Delahaye bevestigden. Zie bij Archeobrief.
We beperken ons op deze pagina tot de periode tussen de tijd van 56 v.Chr. tot 1200 n.Chr. en met name tot Nederland en Belgisch en Frans Vlaanderen.
Veel bevindingen bevestigen de visie van Albert Delahaye en waar de nieuwe opvattingen in strijd lijken met die visie geven we relevant commentaar.
Het woordgebruik in de artikelen geeft vaak al aan dat er de nodige twijfel bestaat omtrent de interpretatie van veel archeologische vondsten. Archeologie is immers interpreteren. Waar geschreven wordt in termen als 'mogelijk' of 'wellicht' zal onze conclusie dan ook zijn dat er geen bewijs voor de opvatting is en er dus feitelijk niets wordt toegevoegd aan de heersende opvattingen. De voorbeelden hiernaast spreken voor zich.
Wat we ook scherp in de gaten houden is dat veel archeologische bevindigen gebaseerd zijn op de klassieke teksten. Als voorbeeld kunnen we de bevindingen in de Betuwe noemen. Zolang men er spreekt over Bataafse vondsten gaat men dus klakkeloos uit van de onbewezen opvatting dat de Bataven in de Betuwe woonden. En dat is met geen enkele tekst ooit aangetoond. Integendeel, de teksten plaatsen de Bataven duidelijk in Noord-Frankrijk. Zie daarvoor bij Bataven.
Het moet steeds goed begrepen worden dat de aanwezigheid van de Romeinen in Nederland door Albert Delahaye allerminst wordt ontkend, wat hem desondanks te vaak verweten wordt. Het zijn niet de meest deskundigen die deze verwijten maken. Het staat wel vast dat de interpretaties van veel archeologische vondsten aan een grondige herziening toe zijn, zoals de naamgeving van de 'Romeinse plaatsen' in Nederland, met namen van de Peutingerkaart. Daar wordt ontzettend mee gegoocheld, terwijl die kaart gewoon onbetrouwbaar is. Zie bij de Limes en bij Peutingerkaart.
Het Romeinse Noviomagus was dezelfde plaats als het Karolingische Noviomagus en blijkt niet Nijmegen te zijn maar de Franse stad Noyon.
Waar vooral op gelet moet worden is de volgorde van de vondsten in de opgravingsverslagen. Als er sprake is van vondsten uit de steentijd of Romeinse tijd die genoemd worden, blijkt daaruit te vaak dat er daarboven niets gevonden is uit de (vroege of late) Middeleeuwen. De oudste vondsten zitten uiteraard onder de jongere. Vindt men veel Romeins (zoals in Nijmegen) maar wordt er niets gevonden uit de Frankische tijd dat erboven moet zitten, dan blijkt dit gegeven meestal verzwegen te worden. Het toont in elk geval (zoals in Nijmegen) dat er geen continuiteit in bewoning heeft bestaan tussen de Romeinse tijd en de 12e eeuw. Zie bij Nijmegen, onterechht wel eens de oudste stad genoemd. Maar ook dit vinden de minst deskundigen onder de historici.
Wat ook opvalt en nader beschouwd moet worden is het gebruik van bepaalde onbewezen aanduidingen of opvattingen bij opgravingen. Zo worden vondsten in de Betuwe te gemakkelijk 'Bataafs' genoemd en wordt iets te Nijmegen gevonden steeds als van 'Ulpia Noviomagus' gekwalificeerd. Dat de Bataven in de Betuwe woonden is, zoals hierboven aangegeven, een hypothese. En de naam Noviomagus voor Nijmegen is eveneens nooit aangetoond met enig bewijs. Het Ulpia Noviomagus was ook niet Nijmegen, maar Neumagen in Duitsland, waar (de latere keizer) Trajanus die de naam Ulpia voerde stadhouder was. In Nijmegen is hij nooit geweest, ook al is daar een deel van een zuil gevonden die aan hem wordt toegeschreven.
Artikelen waarin oude beweringen nog eens worden herhaald blijven buiten dit overzicht. Dat de archeologisch vastgestelde Romeinse nederzetting Castello Fectio geheten zou hebben (AM. nr.3 2017) is zo'n voorbeeld. De naam van dit Romeinse castellum is nergens door bewezen, ook niet door de Peutingerkaart, zoals altijd beweerd wordt. Daarop staat ook helemaal geen Fectio, maar Fletione, wat een andere plaats was.
Uit veel geciteerde teksten kan opgemaakt worden dat de geschiedenis hard toe is aan een herschrijving.
Te veel opmerkingen van de aangehaalde auteurs komen niet overeen met de traditionele opvattingen.
Opvallend is dat Albert Delahaye van hen feitelijk gelijk krijgt ten aanzien van de Transgressies, de onjuiste locatie van plaatsen en de continuïteit in de bewoning van veel gebieden en plaatsen die sterk betwijfeld wordt.
Vanwege het overzicht en de leesbaarheid zijn alle artikelen (per jaar) genummerd. Deze nummering kan wijzigen door het tussenvoegen van nieuwe citaten.
De professionele archeologie zou zich minder moeten gedragen als een elite met het alleenrecht om zich met archeologie bezig te houden, aldus Caranze Lewis in een artikel in 'Archeologie in Nederland nr.5, 2017'.
Archeologie in Nederland zou, zoals de titel aangeeft, vooral over de Archeologie in Nederland moeten gaan. Het is dan wel opvallend dat men voor de voorbeelden steeds op buitenlandse situaties wijst, zoals in Duitsland, Engeland, België en Frankrijk. Blijkbaar geeft de Nederlandse bodem deze informatie niet, waarmee de 'bewijzen' toch sterk aan overtuiging inboeten.
Archeologie in Nederland nr.4 van oktober 2019 geeft een inkijkje in een opmerkelijke opgraving in Nijmegen: De Bastei. Er wordt geschermd met tweeduizend jaar wonen, maar in het artikel blijkt duidelijk dat er een groot gat zit tussen de Romeinse tijd en de 12e eeuw. Van een paleis van Karel de Grote hebben ze ook hier niets gevonden. Zie het artikel hiernaast.
De centrale vraag is: "Wanneer gaan historici en archeologen de consequenties eens trekken uit eigen publicaties?" Lees vooral de commentaren waaruit blijkt dat de bewijzen van de Romeinse geschiedenis in Nederland uitermate zwak zijn. W.A.van Es krijgt nog steeds gelijk toen hij stelde dat 'Romeins Nederland is allerminst van internationale allure geweest' .
In het tijdschrift Archeologie in Nederland vindt men veel voorbeelden die de visie van Albert Delahaye onderschrijven. We geven die voorbeelden aan de hand van letterlijke citaten: het commentaar (in rood) spreekt vaak voor zich. De volgorde van verwerking in dit hoofdstuk is van de jongste uitgave (bovenaan) naar oudste uitgave (onderaan).
De belangrijkste bevindingen.....
|
| Algemeen kunnen we stellen dat de archeologie te vaak bevooroordeeld is en in cirkelredeneringen werkt. Vindt men relicten in de Betuwe dan wordt het meteen gekwalificeerd als 'Bataafs'. Dat, omdat de historici meenden dat de Betuwe 'het land van de Bataven' was. Als eerste moet bewezen worden dat de Betuwe ook werkelijk 'het land van de Bataven' was. En dat is tot heden nog NOOIT bewezen! Zie bij Bataven. Ook is nog nooit vastgesteld wat de kenmerken zijn waaraan 'Bataafs aardewerk' (als voorbeeld) zou moeten voldoen. De cirkelredenering is wel duidelijk. |
De visie van Albert Delahaye.
Door de transgressie (zie daar) en de veenvorming was het grootste gedeelte van laag-Nederland lange tijd ontoegankelijk, dus onbewoonbaar. Zie de AWN bijdrage in Magazine 3, 2020, hieronder. De geschiedenis die men er doorgaans plaatst blijkt een doublure van die in Noord-Frankrijk te zijn. Julius Caesar, Karel de Grote en St.Willibrord (om de belangrijkste te noemen) zijn nooit in Nederland geweest. Alle geschiedenis die met hen in Nederland terecht kwam was geïmporteerd vanuit Noord-Frankrijk. Daar stond het paleis van Karel de Grote in Noyon (het ware Noviomagus; zie daar), was de bisschopszetel van St.Willibrord in Tournehem (Trajectum; zie daar)) en vonden de veldslagen van Julius Caesar tegen de Eburonen, Usipeten en Tencteren plaats. Daar vond ook de Varusslag in Thiembronne plaats. Zie bij Varusslag. De discussies die daarover in de Nederlanden altijd hebben bestaan, laten geen twijfel meer toe. De teksten zijn overduidelijk en plaatsen die hele geschiedenis ten zuiden van de taalgrens (zie daar).
ARCHEOLOGISCHE bevindingen.
In onderstaande citaten geven we zoveel mogelijk de letterlijke tekst weer. Soms hoeft er uit een heel artikel maar één of enkele zinnen te worden aangehaald. Het hele artikel kunt U in de aangegeven bron desgewenst zelf nalezen.
(Gebruikte afkortingen: AiN voor Archeologie in Nederland, met AWN-Magazine als bijlage; AoL voor Archeologie on Line.)
Waar sprake is van een hypothese gaat het om een als voorlopige waarheid aangenomen maar nog te bewijzen veronderstelling.
Archeologie in Nederland (nr. 4, okt.2019) toont de mythe van 2000 jaar bewoning in Nijmegen onweerlegbaar aan.
Archeologie in Nederland 2022
- . (AiN nr.4, december 2022)
- . (AiN nr.3, september 2022)
In het tijdschrift Archeologie in Nederland nr.2 van jui 2022 staan enkele artikelen over bevindingen uit de steentijd (Graven uit respect, Oudst bekende begravingen) en de middeleeuwen (Putten uit bomen). Hoewel onze belangstelling daar niet specifiek op gericht is, kunnen we daaruit wel concluderen dat er niets uit de periode gevonden wordt waar onze studie over gaat. Immers dat had er dan boven moeten zitten en eerder gevonden moeten zijn. Nu dat niet zo is bevestigt het deze studie.
- Dark Ages belicht. Wijk bij Duurstede-De Geer in de laat-Romeinse tijd en vroege middeleeuwen. (AiN nr.2, juni 2022). Jan van Doesburg en Stijn Heeren.
Wijk bij Duurstede is meer dan Dorestad, schrijven beide auteurs. In dit artikel wordt op een rij gezet wat deze opgravingen ons leren over deze nog moeilijk grijpbare periode.Die moeilijk grijpbare periode blijkt nog steeds een 'dark ages' te zijn. Er is ruim 6 hectare onderzocht en er zijn nauwelijks gebouwen te herkennen. Op De Horden eindigt de bewoning rond 240/270 definitief. Een van de oorzaken voor het opgeven was vernatting. En dan blijven we de transgressies ontkennen? Verder lezen we: het ontbreken van boerderijplattegronden. In de laat-Romeinse tijd verandert het gebruik van het terrein opnieuw. In de late derde of vierde eeuw is er één boerderij of zijn er twee gelijktijdige boerderijen. De bloeiperiode, met waarschijnlijk vier boerderijen, ligt in de late vierde en de vroege vijfde eeuw. Uit de zesde eeuw dateert een goudschat, bestaande uit een solidus en twee tremissis van de Ostrogothen en Byzantijnen, en twee stukjes hakgoud. In de zevende en de achtste eeuw verrezen verschillende houten gebouwen en bijgebouwen. Ten zuiden van de gebouwen lag een grafveld (in totaal 48 begravingen p.38). In de negende eeuw bevond zich centraal binnen de omgreppeling een groot houten gebouw. Dit artikel is een mooir voorbeeld hoe eeuwen aan elkaar gepraat worden met hier een muntje, daar een stuk hout en soms een huisplattegrond. .
De omgreppelde nederzetting is niet met zekerheid te duiden. Mogelijk hebben we hier te maken met de 'villa non modica' (niet gering landgoed) die in de Annales Bertaniani wordt genoemd. Het is interessant te lezen hoe deze auteurs geschiedenis schrijven over het gebeuren in 863, het jaar dat door Van Es c.s. wordt gezien als het einde van Dorestad. Deze annalen verhalen hoe in 863 bij een Vikingaanval op Dorestad Friese handelaren die de aanvallers zagen naderen, naar de 'villa non modica' vluchtten in de hoop hier bescherming te vinden. Bij deze aanval vielen verschillende doden en werd een deel van de bevolking gevangen weggevoerd. De nederzetting achter de haven van Dorestad lijkt een uitgelezen plek om naartoe te vluchten. Binnen de omgreppeling viel een zekere mate van veiligheid te verwachten. Een villa in de vroege middeleeuwen? In de Karolingische tijd was het een landbouwbedrijf van een grootgrondbezitter. Hoe de villa op De Geer eruitzag, weten we niet precies. Behalve greppels is er waarschijnlijk van een omwalling geweest, waarop een houten palissade kan hebben gestaan. De toegangen waren deels afgeschermd met greppels en wallen. Mogelijk bevond zich bij de noordelijke doorgang een houten poort. Midden in de omgreppeling lag een groot houten gebouw - in het Engels vaak een Hall genoemd - de verblijfplaats van de eigenaar van de villa. Daar omheen zullen de huizen van onderhorige boeren hebben gelegen, evenals stallen en opslagplaatsen. In het hele artikel van bij elkaar zo'n 4 pagina's tekst, is liefst veertien (14!) keer sprake van 'mogelijk'', zes keer van 'waarschijnlijk' en bij elkaar 27 keer combinaties van woorden als 'zou', 'kunnen', 'hebben', 'geweest' zijn. Hoeveel zekerheid spreekt hier uit? Over de dateringen wordt nog opgemerkt op p.39: Er zijn geen primaite bijgiften op basis waarvan de graven kunnen worden gedateerd. Het enige houvast voor wat betreft de ouderdom van de begravingen is een C14-datering van een stuk dijbeen. De datering hiervan komt uit in de zevende eeuw. Met onzekerheden in de calibratie zou het ook achtste-eeuws kunnen zijn. Het vrijwel ontbreken van grafgiften lijkt deze datering, ervan uitgaande dat het om begravingen in christelijke traditie gaat, te onderschrijven. De grote variatie in oriëntaties pleit hier echter tegen. Bij christelijke begravingen was een oost-west-oriëntatie gebruikelijk. Bij zoveel onzekerheid gaat het dan toch nergens over? En die Christelijke begravingen zijn er slechts op gebaseerd dat ron 740 het Christendom in Nederland was voltooid.
Over de villa non modica kunnen we nog het volgende meedelen: Nonmodoca wordt door Van Es (“Dorestad” , blz. 195) vertaald met “niet onbelangrijke nederzetting” , omdat er even verder in de tekst staat “ non modica populi multitudine” - een niet geringe menigte volks. De naam is een variant of dialectische vorm van Nemetacum - Atrecht. Deze tocht van de Noormannen heeft natuurlijk niet op de Rijn plaats gevonden; dan zou Keulen (wat men ervan heeft gemaakt) niet het eerst genoemd zijn. Dorestadum lag derhalve tussen Coulogne en Atrecht; ergo is het Audruicq. Neussium is evenmin het duitse Neuss. Van Es heeft zich bij zijn 'vertaling' van Nonmodica laten leiden door enkele Franse historici, die niet wisten waar deze gebeurtenis zich afspeelde en meenden dat hier “villa non modica” (“een niet kleine stad”) moet worden gelezen. Het zou ook onlogisch zijn als de bewoners voor de plundering door de Noormannen enkele 'straten verder' zouden gevlucht zijn. Bovendien is van plundering door de Noormannen in Nederland geen spoor gevonden. Deze tekst gaat duidelijk over plunderingen in Francia waar de Frisii van Colonia overvallen werden. Colonia is niet Keulen, maar Coulogne niet ver van de St.Bertijns abdij. In de Annales St.Berins wordt de geschiedenis uit eige streek beschreven niet die van het verre Holland of Duitsland. Lees meer over de Noormannen.
- Een aanvulling op het artikel hierboven staat in het AWN-magazine van 2 juni 2022 met als titel "Onderzoek naar oude rivierlopen bij Wijk bij Duurstede vervolgd. Aansluiten bij bevindingen van professionele archeologen.
Dit artikel geeft een mooi beeld van hoe geschiedenis beschreven en geschreven wordt. In dit artikel is archeoloog Jan van Doesburg aan het woord. Enkele letterlijke citaten zijn (let speciaal op de onderstreepte worden):- Als één van de weinige locaties in Nederland is De Geer bovendien tussen circa 240/270 en de vijfde eeuw in gebruik gebleven. Eén van de weinige locaties? Nederland was een leeg land, zelfs ten tijde van de aanwezigheid van de Romeinen. Het was de Agri Decumates die Tacitus noemt.
- Waarschijnlijk betreft het hier een oeverwal van de voor-Romeinse Rijn, In de eerste eeuw na Christus is De Geer door de bewoners overigens verlaten. Verlaten? maar toch tot 240/270 in gebruik?
- Het vermoeden bestaat dat hier sprake is geweest van een gedwongen verhuizing: de Romeinen wilden hier een weg aanleggen
- De limesweg heeft waarschijnlijk gelopen vanuit de locatie waar een castellum wordt vermoed.
- Dit castellum kan gelegen hebben ter hoogte van de klei putten van de steenfabriek Roodvoet, in de uiterwaarden ten noorden van Rijswijk.
- Dit onderzoek gaat door totdat wij alle puzzelstukjes volledig hebben.
- Bij ons vervolgonderzoek zullen we ons laten leiden door de bevindingen uit bovengenoemd rapport Graven naar de wortels van Dorestad.
- Wellicht kunnen we aansluiting vinden bij het stuk Romeinse limes Rijn uitde periode tot 250 na Christus.
- En kunnen we misschien bepalen waar eventueel de resten van een Romeinse militaire versterking zouden kunnen liggen.
- Archeologie in beeld. Column van Paul van der Heijden. (AiN nr.2, juni 2022)
Het zal niemand zijn ontgaan, het veelbejubelde Verhaal van Nederland heeft de nationale geschiedenis op de kaart gezet. Maar niet tot ieders genoegen. De eerste drie afleveringen, die de archeologisch meest relevante perioden bestrijken, rammelden van alle kanten. Afgezien van een deugdelijk statement over steentijdmigraties, ontbraken bronstijd en ijzertijd geheel, werd de archeologisch niet onderbouwde 'genocide' van Caesar bij Kessel gebracht als feit en bleken Friese terpbewoners meelijwekkende barbaren die zich vooral toelegden op het offeren van hun eigen kinderen (maar gelukkig kwam Bonifatius (foutje van Paul: het was Wilibrord die hier ten tonele verscheen)ze redden), om maar enkele voorbeelden te noemen. Zelf mocht ik ook een bijdrage leveren aan de serie, hoewel mijn rol grotendeels beperkt bleef tot de uitspraak dat Caesar geen lieverdje was (knip!). Achteraf spijt, maar daar koop je niks voor. Dat Caesar geen lieverdje was is helemaal correct hoor Paul. Hij heeft meerdere volksstammen uitgemoord. Lees meer over Caesar.
Hou mij ten goede, het is een prachtige serie met een ijzersterke, uit Denemarken geïmporteerde formule. Meer dan twee miljoen kijkers leveren het bewijs dat de producent echt goede televisie maakt. Maar het gaat in alle publieke beschouwingen - zelfs op het NOS Acht Uur Joutnaal- alleen maar om het succes van de kijkcijfers, nooit over de inhoud. Het is maar de vraag of deze toegenomen aandacht voor de geschiedenis opweegt tegen de schaamteloze bevestiging van flink wat hardnekkige vooroordelen. Op het vernieuwde educatieplatform van romeinen.nl raden we daarom het klassikale gebruik van de serie af.
Andersom moeten we ook constateren dat het archeologische veld zelf al decennia er maar niet in slaagt om een fatsoenlijk programma op de buis te krijgen. Grote uitzondering is de serie 'Nederland in de Prehistorie' met Leo Verhart (2000), op verre afstand gevolgd door het wat mistige 'Op het Spoor van Romeinen en Bataven' (2003). Pogingen om een Nederlandse versie van het briljante BBC-programma Time Team te maken, zijn gestrand, net als verschillende ideeën voor een reeks over de limes.
Probleem is dat het in Nederland allemaal bottom-up moet gebeuren. Wel-willende archeologen krijgen in dit land nooit genoeg geld bij elkaar om echte inhoudelijk goede programma's te maken, de overheden zien het - in tegenstelling tot de ons omringende landen - niet als hun taak om dat te financieren en er heerst sowieso een ongemakkelijke houding ten opzichte van alles wat ouder is dan de Tachtigjarige Oorlog. Hier geen Digging for Britain waar presentatrice Alice Roberts zinnenprikkelend aantoont waarom archeologie zowel spannend als belangrijk is.
Het leidt ook tot low-budget initiatieven, zoals vermakelijke YouTube-filmpjes van de Dutch Adventure Hunters. Tien jaar geleden zouden archeologen dit nog verketteren, maar dankzij verschuivende inzichten staan vrijwilligers op de drempel van ons (Ons? Archeologen en historici hebben de geschiedenis al te lang als privé bezit opgevat. Buitenstaanders moeten er vooral vanaf blijven!) vakgebied en zorgen voor een nieuwe, frisse wind. Die nieuwe frisse wind is zeker noodzakelijk. Historici en archeologen blijven immers te lang hangen in de eenmaal aangenomen en ingenomen opvattingen. Zie bij de wetenschap.Tegelijk legt het de institutionele versplintering en beklemmende onmacht van onze (onze? zie opmerking hiervoor) archeologische beroepsgroep bloot: van de ene kant omvergeblazen door op kijkcijfers beluste televisieproducenten, van de andere kant belaagd door inventieve vrijwilligers.
En daarmee gedoemd tot toekijken.
Paul van der Heijden.
- Offers aan de goden? (AiN nr.1, april 2022) De vroegmiddeleeuwse schatvondst van Springendal, door Jan-Willem de Kort, Stijn Heeren en Bert Groenewoudt.
Vroegmiddeleeuwse munten worden in Nederland met enige regelmaat gevonden, vooral in Utrecht en Friesland. In sommige gevallen kunnen die met enige zekerheid worden geïnterpreteerd als een ramp- of spaarschat. Nu blijkt echter dat deze vindplaats waarschijnlijk een vroegmiddeleeuwse cultusplaats was. Dit betekent een verandering van inzicht en hopelijk ook van vooringenomenheid ook op andere gebieden. Er wordt helemaal niets aan nederzettingsafval gevonden, geen aardewerkscherven, geen houtskool, niets. Het is duidelijk dat van een nederzetting geen sprake is. Men komt tot de opvatting van cultusplaats, omdat er geen nederzettingssporen zijn gevonden. Maar wie begraaft zijn spaarschat in het midden van een nederzetting, waar iedereen jouw graafsporen kan zien? Je begraaft je spaargeld toch op een afgelegen plek, waar je geen pottekijkers heb? Er is aanleiding om het geheel te interpreteren als een cultusplaats uit de vroege middeleeuwen, een type vindplaats dat in Nederland maar hoogstzelden wordt aangetroffen. En dus is duidelijk geen sprake van een enkele muntschat die verstopt is vanwege onrust of oorlog. Eindelijk wordt afgestapt van het argument onrust of oorlog, bij het vinden van een schat. Geldt dat voor de schat van Amby ook?
Ook komt St.Liudger aan bod en wordt in de Annales Regni Francorum beschreven hoe Karel de Grote in 772 een heiligdom van de Saksen, de zogenoemde Irminsul, vernietigt en het goud en zilver dat hij daar aantreft meeneemt. Hier kunnen we slechts verwijzen naar St.Ludger en de Annales Regni Francorum die op deze website besproken worden, maar dat weten de auteurs ook als zij schrijven: "Aanwijzingen dat de offerplaats is verwoest door overijverige missionarissen zijn niet gevonden en we hebben helaas geen bewijs dat Karel de Grote omgereden is naar Hezingen om de lokale Irminsul omver te trekken".
- Hazerswoude. (AiN nr.1, april 2022) Een ontbrekende schakel in de limes? Door Jasper de Bruin, Wilfried Hessing en Janneke Noordervliet.
De afgelopen twintig jaar leerden de spectaculaire ontdekkingen in Leidsche Rijn bij Utrecht ons al dat er tussen de verschillende castella langs de Limes ook nog andere militaire installaties aanwezig zijn geweest, zoals wachttorens en mogelijk ook enkele grotere wachtposten. Tot op heden werd altijd aangenomen dat dit beeld ook moest opgaan voor het deel van de Limes ten westen van Utrecht. Met uitzondering van enkele wachttorens en een klein fort in Valkenburg waren daar tot voor kort maar weinig aanwijzingen voor. Nu zijn er in Hazerswoude grote hoeveelheden Romeins aardewerk en metalen voorwerpen gevonden. De zuidelijke geul bevat voornamelijk handgevormd inheems-Romeins aardewerk, met een kleine component Romeins draaischijfaardewerk. Deze geul is vermoedelijk ergens in de eerste of het begin van de tweede eeuw verland. Flinke hoeveelheden handgevormd aardewerk, maar toch ook steeds enkele Romeinse scherven. In die richting lijkt er inheems-Romeinse bewoning te zijn geweest, met een datering in de eerste en het begin van de tweede eeuw. Enkele grondsporen, zoals kuilen en delen van greppels, kunnen bij deze bewoning hebben gehoord. Het beeld is echter nogal fragmentarisch. Een goede verklaring voor deze strook met vondsten kan nog niet worden gegeven. Gedacht is aan een opgevulde natuurlijke depressie of restant van een oudere geul, maar in het profiel zijn hiervoor (nog) geen overtuigende aanwijzingen gevonden. In een gebied tussen twee forten in, namelijk die van Leiden en van Alphen aan den Rijn is voor het eerst, buiten de bekende voorbeelden in Valkenburg, voor de West-Nederlandse limes aangetoond dat er ook militaire activiteiten plaatsvonden tussen de forten in. Maar er blijven ook vragen over. Want gaat het hier inderdaad om een nieuwe wachtpost, die het gat tussen deze twee castelIa moest invullen? Op grond van handgevormd aardewerk trekt men wel erg voorbarige conclusies. Was het wel een Romeinse 'nederzetting'? gebruikte de Romeinen ook handgevormd aardewerk? Duidelijk is wel dat deze bevindingen een aantal andere tradities ondergraven, zoals die over de Peutingerkaart. Waarom staat dit fort daar niet op en de 'wachttoren' van Zwammerdam wel?
- Een Romeinse helm uit de Waal (AiN nr.1, april 2022) ten oosten van Nijmegen.
De helm is op de vindplaats terechtgekomen tijdens een suppletie met elders opgebaggerd dan wel opgezogen zand. Dus de plaats waar de helm verloren is gegaan is dan onbekend. In de afgelopen vijftig jaar hebben verschillende specialisten zich geworpen op de ontwikkeling van Romeinse helmtypen. Hun publicaties brengen de nodige verwarring met zich mee, omdat niet altijd duidelijk wordt welke kenmerken op een zinvolle wijze bijdragen aan de door hen ontwikkelde typologische indeling. Het oudste gedateerde exemplaar van ijzer - met gestileerde wenkbrauwen- is tussen 19 en 16 voor Christus op de Hunerberg in Nijmegen begraven; de jongste zijn in de tweede helft van de tweede eeuw of iets later vervaardigd. Hier worden weer de jaartallen 19 en 16 v.Chr. genoemd waarvoor geen enkel bewijs bestaat van aanwezigheid van Romeinen in Nijmegen. Lees daarover bij Nijmegen in de tijd van Augustus. Uit dit artikel blijkt ook dat helmen hergebrukt werden. Er zijn soms meerdere namen van eigenaars in geponst. Geldt dat ook voor andere voorwerpen van de Romeinen, zoals bouwmateriaal en wapens?
- Hoe Viking was Dorestad? (AiN nr.1, april 2022) Een recensie door Leo ten Hag.
Hiernaast een idyllisch plaatje van hoe wij ons Dorestad moeten voorstellen.
Dorestad was de grootste stad van de Lage Landen in de Karolingische tijd en een belangrijke havenstad (emporiurn), die vanwege haar rijkdom regelmatig het doelwit was van aanvallen door Vikingen. Het lange tijd overheersende beeld was dat van een barbaarse en heidense horde Noormannen, die Dorestad plunderden, in brand staken en vervolgens rijk beladen met buit weer naar het noorden vertrokken. Meer recent is er echter meer belangstelling gekomen voor de rol die Vikingen hebben gespeeld in de ontwikkeling van Dorestad, oftewel: hoe 'Viking' was Dore-stad? Hebben Vikingen zich voor langere tijd in of bij Dorestad gevestigd, ofwel was Dorestad onderdeel van een zogeheten 'hydrarchie': een mobiel en zelfbesturend 'shipborne' Vi-kingenleger van wisselende samenstelling en omvang? Dankzij opgravingen en nieuwe technieken zijn we de laatste decennia steeds meer te weten gekomen over Dorestad, maar er is geen sprake van een toenemend aantal metaalvondsten dat aan de Vikingen is toe te schrijven. Vergelijkingen met vondsten elders, samen met een gedetailleerde materiaalanalyse, leidt er toe dat we voorzichtig moeten zijn met het determineren van vondsten als voorbeelden van Viking-invloed in het Dorestad van de negende eeuw. Een groot deel (29 procent) kwam uit het Nabije Oosten. Het geeft daarmee een indicatie van het internationale karaktervan de handel in Dorestad en voor het feit dat Nederlandse rivieren als transportroute werden gebruikt. Objecten uit Scandinavië zijn in Dorestad niet veel aangetroffen en hieruit, schrijven Annemarieke Willemsen en Hanneke Kik in hun inleiding, zou geconcludeerd kunnen worden dat er geen sprake was van ruilhandel. Het zou toch eens stilaan tijd worden dat de auteurs de boeken van zichzelf en van anderen eens gaan lezen. Wat hier allemaal geschreven is blijkt in tegenspraak met de traditionele opvattingen. Het oude Wijk bij Duurstede (zijnde Dorestad?) was geen belangrijke haven, ook al lag die aan het water. Het was een dorp van vissers en jagers en werd een roversnest dat op last van de Duitse keizer vernietigd moest worden. Van enige vorm van rijkdom is tijdens de opgravingen nooit iets gebleken. Het enige dat op die 'rijkdom' gewezen zou hebben is de (gestolen?) broche die er gevonden is. Dorestad is nooit geplunderd door de Vikingen en Dorestad was ook geen handelsstad. Begin eens met het lezen wat op deze website al staat over Dorestad en over Wijk bij Duurstede.
Archeologie in Nederland 2021
- Hoog en droog naast de rivier. (AiN nr.4, december 2021). De archeologische rijkdom van woonheuvels in de Betuwe.
Nederland is een waterland. Meer dan de helft van ons land ligt beneden zeeniveau, en de Rijn en Maas stromen ook nog door Nederland de zee in. Om te kunnen wonen in gebieden die kwetsbaar waren voor overstromingen, werden al vanaf de ijzertijd verdedigingswerken tegen het water aangelegd, waaronder vele duizenden kilometers aan dijken en terpen. Onder archeologen zijn vooral de terpen en wierden langs de Noordzeekusten bekend. Een vindplaats als Ezinge behoort zelfs tot de internationale blikvangers van de Nederlandse archeologie. Veel minder bekend is dat woon heuvels ook buiten Friesland en Groningen te vinden zijn. Niet sporadisch, maar zelfs in groten getale en dan met name in het Midden-Nederlands rivierengebied. Opmerkelijk genoeg is er nog veel onduidelijk over hun ouderdom, typologie, locatiekeuze en relatie met bedijking en overstromingen. De vluchtheuvels hadden geen woonfunctie, maar dienden als laatste redmiddel bij dijkdoorbraken en boden onderdak aan de bevolking in tijden van watersnood.
Woonheuvels? Overstromingen? Waternood? Zijn de transgressies-ontkenners nu nog steeds niet overtuigd? Die in dit artikel genoemde archeologische rijkdom blijkt nogal tegen te vallen als je het boek Opgespoord Verleden leest.
- De Brittenburg bij Katwijk. (AiN nr.4, december 2021) Een reconstructie op basis van schriftelijke bronnen.
De laatste zin uit dit artikel zegt feitelijk alles: "al blijft het resultaat daarvan zonder 'hard' archeologisch bewijs speculatief". Het 'daarvan' heeft betrekking op de reconstructie van eerdere fasen van de bouw, die men vermoed. De auteur Edwin Wolfrat meent aan de hand van uitsluitend schriftelijke historische bronnen te kunnen aantonen dat de Brittenburg het oude Romeinse fort Lugdunum was, het zou zelfs een castellum geweest zijn. De bronnen uit de Romeinse tijd zijn 'Historiae' van Tacitus en de Peutingerkaart. Over Tacitus kunnen we kort zijn: die noemt in Historiae 15x Lugdunum, maar dan gaat het over Lyon. De schriftelijke bronnen die hierna genoemd worden komen uit de vijftiende en zestiende eeuw. Ziet U ook hier weer het grote gapende gat tussen de Romeinse tijd en de Middeleeuwen?
-
Wat blijkt uit die bronnen? We citeren het volgende uit dit artikel.
- De naam 'Brittenburg' duikt het eerste op in de vijftiende eeuw.
- Er is geen enkele wetenschappelijk bewezen relatie tussen Lugdunum en de Brittenburg (zie afbeelding hiernaast van 'Castellum Britanicum', gemaakt door Abraham Ortelius in het jaar 1562. In 1599 is deze afbeelding overgenomen door Zacharias Heyns..
- Deze bronnen zijn zeer verschillend van aard en betrouwbaarheid.
- Vele van de onderzochte bronnen leveren verre van betrouwbare informatie op.
- Het gebrek aan feitenkennis spreekt vaak uit deze boeken (van de verschillende in het artikel genoemde schrijvers uit de 15de en 16de eeuw).
- De Romeinse bronnen zijn vrij vaag.
- Wat betreft de grootte van het castellum spreken de bronnen elkaar tegen.
- De afmetingen stroken echter volstrekt niet met de maten die Ortelius, Junius, Heys en Scriverus noemen.
- De eerste twee bouwfasen in hout en vervolgens steen, zoals hiervoor genoemd, zijn indirect af te leiden uit de bronnen. Dus niet direct ofwel een hypothese.
- De betrouwbaarheid van de bronnen verschilt, dat is iets om rekening mee te houden bij de interpretatie. Het geheel blijkt dus een interpretatie te zijn.
- Dat het castellum twee van deze poorten (rechts- en linksboven) dicht bij elkaar had, lijkt onlogisch. Wellicht moeten we er hier uitgaan dat de 'lokale wetenschappers' de situatie correct weergaven met één toren.
- De veronderstelde vergissing van Ortelius en anderen kan een gevolg zijn van verkeerde interpretatie en/of onjuiste aanvulling.
- De oriëntatie van het castellum, gebaseerd op de verschillende historische bronnen blijk in drie groepen te verdelen te zijn. Van de oriëntatie van de middelste groep mag verondersteld worden dat deze correct is.
Op grond van het hierboven gestelde meent de auteur tot een verantwoorde reconstructie van de Brittenburg te komen. Verantwoord? Hoe dan?
- Nog lang niet limesmoe. (AiN nr.4, december 2021). Column van Evert van Ginkel.
Van Ginkel krijgt nooit genoeg van de Limes, schrijft hij, ook nu het de Werelderfgoedstatus heeft verkregen. Maar Die limes was namelijk helemaal geen grens, maar een plek waar van heinde en verre mensen naartoe kwamen om producten en ideeën uit te wisselen. Een multiculturele samenleving, zoals iemand zei. Dat die samenleving werd vormgegeven door een imperialistisch bewind met hele harde stokken achter de deur, kwam nooit ter sprake. Het zijn wel opvallende uitspraken die Van Ginkel hier doet. Ze tarten in elk geval de traditionele opvattingen over de Limes en de Romeinse 'cultuur'.
- De smalle basis van Werelderfgoed Limes. (AiN nr.4, december 2021). Wilfried Hessing, Wouter Vos en Evert van Ginkel.
De Limes als Werelderfgoed blijkt gebaseerd op een erg smalle basis. Er is sprake van een vernieuwende beeldvorming volgens de auteurs. Al die kennis moet op academisch niveau worden verzameld, ontwikkeld en doorgegeven. Maar die kennis is niet gebundeld, ze is zelfs extreem versnipperd. Vooral de situatie rond de universiteiten is buitengewoon zorgelijk. Er is namelijk nauwelijks meer sprake van afdelingen aan de universiteiten die een opleiding (Nederlandse) provinciaal-Romeinse archeologie verzorgen. Hoogleraren zijn er helemaal niet meer in vaste dienst. Het Romeins erfgoed is extreem geconcentreerd in de Limes. Was het vroeger zoveel beter? Men kan wijzen op de ivoren torens die de toenmalige instituten vaak vormden en de geringe belangstelling die sommige specialisten opbrachten voor het breder verbreiden van hun kennis. Namen als Bogaers, Bloemers, Haalebos, Wynia, De Weerd, Willems, Roymans zijn ons wel bekend. Die ivoren torens heeft ook Albert Delahaye ervaren: slechts weerstand kreeg hij, nooit enige medewerking van die instituten of hun medewerkers. Lees meer over hen bij wetenschap. Het zichtbaar maken van onzichtbare limeselementen: ze zijn aan evaluatie en renovatie toe. Wij pleiten daarom voor een nieuwe instelling voor onderzoek en onderwijs op het gebied van provinciaal-Romeinse archeologie, in de ruimste zin van het begrip. Het zijn harde en terechte conclusies. Nu maar hopen dat men ook de etiketten van die limeselementen gaat aanpassen. Lees meer over de Limes.
- Romeinen. (AiN nr.4, december 2021). Column van Jos Bazelmans.
In de afgelopen decennia heeft erfgoed, ook archeologisch erfgoed, een prominente plaats in onze samenleving gekregen. Vrijwel altijd is sprake van een positieve framing. Erfgoed is mooi en leuk! Het is echter goed om niet te vergeten dat erfgoed ook een andere kant heeft. Erfgoed sluit in, maar het sluit ook uit. Erfgoed is dan ook vaak aanleidingvoor conflict. Als het gaat om de verhalen die de archeologie voor een groter publiek verteld, verwonder ik me altijd over het veelvuldige, vanzelfsprekende en probleemloze gebruik van 'Romeinen' en 'Romeinse'. Want wie mag zich als erfgenaam van dat Romeinse verleden beschouwen? We beseffen ons te weinig dat de (publieke) populariteit van deze begrippen en van het 'Romeinse' verleden geworteld is in een negentiende-eeuwse rechtvaardiging van het koloniaal project van Europese mogendheden en van de beschaving van de eigen bevolking. Stellen we ons wel de vraag in hoeverre onze verhalen over de Romeinse tijd nog steeds de sporen dragen van voorstellingen over wat het is om onbeschaafd en beschaafd te zijn? In de tweede plaats dringt zich de vraag op of 'Romeins' niet een misleidend etiket is omdat het een grote mate van uniformiteit suggereert terwijl sprake was van een werkelijkheid die oneindig complex en zeker geen ondubbelzinnige uiting van beschaving was. De 'Romeinse' wereld wordt wel gezien als een samengaan van zeer veel 'parallellewerelden' waarin (soms genocidaal) geweld, onderdrukking, uitbuiting, uitsluiting een grote rol speelden, Om de vraag heel concreet te maken: wat is de titel van de langverwachte opvolger van De Romeinen in Nederland (1981) van Wim van Es? Wat Bazelmans hier noemt, is maar al te waar. Het Romeinse rijk was een rijk van "rovers en plunderaars van deze wereld". (Tacitus, Agricola 30,4). En daar maken wij Werelderfgoed van?
- De Brittenburg bij Katwijk. (AiN nr.4, december 2021) Een reconstructie op basis van schriftelijke bronnen.
- De Kogge. Unieke scheepsbouwmethode uit de Hanzetijd. (AiN nr.3, september 2021)
De oorsprong van de kogge ligt rond het midden van de twaalfde eeuw aan de Vlaamse Noordzee- en Kanaalkust. Langs de Vlaamse kust was al eeuwen het 'Noormannenschip', de NEF (zie afbeelding), in gebruik.Dus ook iets zo 'Hollands' als de kogge, blijkt uit Vlaanderen te komen. De kogge was geënt op het z.g. Noormannenschip NEF, dat ook zeewaardig was en al eeuwen in gebruik was. Lees meer over Hollandse tradities die uit Vlaanderen komen.
- Nieuw licht op een vroeg-Romeins fort. (AiN nr.3, september 2021)
Houtvondsten van Velsen 1 uit de vergetelheid gehaald.
Het Romeins fort werd omstreeks 15 na Chr. aan de zuidoever van de hoofdgeul van het Oer-IJ-estuarium gebouwd. De keuze voor de vestiging op deze plek was van strategische aard. De locatie lag op een kruispunt van land- en waterwegen: via de strandwallen konden de Romeinen op droge voet het zuidelijke en noordelijke gebied bereiken, terwijl de waterwegen, waaronder de route via de Flevomeren, toegang boden tot het noorden in de richting van de monding van de Eems. Paleografisch onderzoek suggereert dat het estuarium rond het genin van de jaartelling al was dichtgeslibd. e waterputten waren beschoeid met een of meer afgedankte wijntonnen. Over de gebouwen die in het fort stonden is weinig bekend. Van het bouw hout is geen enkele stuk bewaard gebleven. Veel van de houten voorwerpen die voor dagelijkse werksaamheden zijn gebruikt verschillen in vorm en makelij niet veel van voorwerpen uit de middeleeuwen en recentere historisch contexten. Velsen 1 heeft maar circa vijftien jaar als fort bestaan. Op de website van de RCE is het rapport 'The wooden artefacts from the early Romna fort Velsen 1' te downloaden (Nederlandse Archelogisch Rapporten 69).
De opgravingen van Velsen 1 bestaat uit de nodige vragen en vanuit de traditie vooringenomen standpunten en dateringen. Het is het artikel genoemde Flevum en de Eems (dat moet zijn de Amisia) lagen in Noord-Frankrijk. Hout uit 15 na Chr. kan ook pas in 40 na Chr. in de grond zijn geraakt. Wat is de datering van die afgedankte wijntonnen? Je stopt toch geen nog te herbruikbare wijntonnen in de grond? De eerste vragen zouden moeten zijn: "Hoe bouwden de Romeinen een fort in Velsen, terwijl ze nog nergens anders in Nederland geweest waren?" Imers de forten langs de Rijn stammen allemaal van 40 en later na Chr. Hoe kwamen ze in Velsen? Langs de Rijn vanuit Duitsland? Maar de Rijn stroomt daar niet uit. Dat het fort gebouwd werd als een strategische vestiging blijkt niet uit het verloop van de geschiedenis. Velsen 1 heeft maar 15 jaar bestaan en zou zijn opgevolgd door Velsen 2. Hoe komt men op die 15 jaar? Waarom werd Velsen 1 verlaten? Transgressies? En wat gebeurde er in de periode van 8 jaar tussen Velsen 1 en Velsen 2? Het zijn vragen waar ook dit artikel geen antwoorden op geeft. Lees meer over Velsen 1 en 2
Opvallend blijft dat zowel Velsen als Domburg en/of Colijnsplaat, maar ook Aardenburg dat toch belangrijke Romeinse havens geweest zijn, op de Peutingerkaart ontbreken.
- Wonen achter de duinen. (AiN nr.3, september 2021). Vroege bewoning op het kasteelterrein van Slot Haamstede.
De vondst van Romeinse fundamenten van tufsteen waarover wordt getwijfeld over de datering van die muren. Het zou Romeins kunnen zijn. Door de vondst van Romeins aardewerk wordt vermoed dat bij Westenschouwen een Romeins militair steunpunt heeft gelegen dat nu in zee verdwenen is. Romeinse stenen bebouwing is in Zeeland vooral gevonden ten zuiden van de Oosterschelde, zoals de bekende Nehalen-nia-tempels van Domburg en Colijnsplaat en het castellum bij Aardenburg. Dit maakt de tot nu toe nauwelijks bekende vondst van stenen bebouwing bij Slot Haamstede extra bijzonder. De toenemende invloed van de zee verbeterde niet alleen de afwatering, maar er werd ook steeds meer land door de golven verzwolgen. Het overstromingsgevaar nam alleen maar toe. Achter de strandwallen ontstond een steeds groter kwelder- en getijdengebied en rond 300 na Christus was het niet langer mogelijk het veen te bewonen. Vanaf 275 kregen de Romeinen ook te maken met invallen van Germaanse stammen en interne onrust. Uiteindelijk moesten zij de rijksgrens langs de (Oude) Rijn opgeven. De bevolking van Zuid-Nederland trok weg en Zeeland werd grotendeels verlaten. Waarschijnlijk werd alleen nog gewoond op de hoger gelegen delen van de strandwallen, al zijn nog geen sporen van bewoningscontinuïteit gevonden.Is Romeinse tufsteen gebruikt voor een Romeins gebouw of hergebruikt voor een ander bouwwerk? Ook hier dus weer transgressies. Over Germaanse invallen kunnen we kort zijn: die hebben niet bestaan. Lees wat Stijn Heeren daarover schrijft.
In de late negende eeuw zijn in het westelijk deel van Zeeland vijf ringwalburgen aangelegd: bij Domburg, Middelburg en Souburg op Walcheren, bij Oostburg in Zeeuws-Vlaanderen en bij Burgh op Schouwen (zie afbeelding rechts). Het zijn waarschijnlijk vluchtburchten waar de lokale bevolking zich terugtrok tijdens de invallen van de Noormannen, die kort na 800 begonnen. Pas rond het jaar 1000 kwam een eind aan deze plundertochten, die ook Schouwen zullen hebben getroffen. Op het slotterrein zijn ook menselijke begravingen gevonden. Drie graven dateren zelfs van tussen 675 en 775 en stammen daarmee dus van vóór de Vikingaanvallen. Het verhaal over die vluchtburchten, beter is te spreken van vluchtburgen, is een algemeen aanvaarde mythe en nergens op gebaseerd. Die dienden niet om de Vikingen buiten te houden, die lieten zich immers door een dam van 2 meter hoog niet tegenhouden. Volgens deze opvatting zouden de Vikingen in Nederland alleen in Zeeland geplunderd hebben. Wat viel daar aan prooi en rijkdom te halen? Wat wel tegengehouden werd was het water: het waren de eerste deltawerken van Zeeland. Ze dienden om de bevolking te beschremen bij hoogwater en/of springvloed en bevestigen daarmee het bestaan van transgressies. Lees meer over Domburg en Colijnsplaat.
Van groot belang voor de interpretatie van het grafveld is een oorkonde uit 776, waarin een 'villa' wordt vermeld, een konings-goed of koninklijk domein op Schouwen. Deze goederen waren bezit van Frankische koningen die vanaf de zevende eeuw steeds meer gebied veroverden. De oorkonde, overgeleverd in twee latere kopieën, is onderdeel van een inventarislijst van de bezittingen van de abdij van Lorsch, in Duitsland. Het document vermeldt de schenking door Godebert van een hoeve aan het water van het domein Inaudaco (of 'in Audaco'), tussen de Schelde, de Zonnemare en de Gusaha. Deze hoeve werd geschonken met de bijbehorende grond, een slaaf, diens vrouwen zoon, en zeventien zoutpannen. De villa Inaudaco en de kerk uit de oorkonde van 776 liggen tussen de Oosterschelde en de Zonnemare, en dus op Schouwen. De kerk van Haamstede is de oudst bekende op het eiland en de moederkerk van alle andere parochies, in elk geval in het westelijk deel van het eiland. Wat betreft het christelijke grafveld bij het slot moet de conclusie zijn dat dit behoort bij de skeletten onder de huidige kerk, en dat er al in de achtste eeuw in Haamstede een bedehuis stond. Verschillende onderzoekers veronderstelden dat de kerk oorspronkelijk bij Westenschouwen stond en later naar Haamstede zou zijn verplaatst. Volgens een andere opvatting was er in Westenschouwen wel een handelsnederzetting uit de Merovingische en Karolingische tijd, maar stond de kerk van meet af aan in Haamstede. De vondsten op het slotterrein bevestigen de opvatting dat de kerk meer landinwaarts stond op een beschutte, wat hoger gelegen locatie. Nu duidelijk is dat de oorkonde van 776 zeer waarschijnlijk Haamstede betreft, richten we de blik op de Gusaha. Deze is opgenomen in een opsomming van wateren die het domein lijken te omsluiten en vormde daarom mogelijk een verbinding tussen de Schelde en de Zonnemare. De abdij van Lorsch (Dl.) kreeg vanaf 776 veel schenkingen van de Karolingers, later van de Ottonen, die allemaal in Batua lagen. De oorkonden bevatten 130 plaatsnamen, waarvan geen enkele in de Nederlandse Betuwe ligt, maar die allemaal in Frankrijk kunnen worden aangewezen. Lees meer bij Lorsch.
Volgens D.P.Blok is de ligging van In Audico of Inaudico (776) onbekend, maar wel in Zeeland. Van de akte uit 776 hebben we slechts een kopie uit 1170-1175: in lacu villa Inaudico (of: in Audico) inter Scald et Sunnonmeri et Gusaha mansum unum et illam basilicam et casam (een villa aan het meer/water, een kerk en huis) (Codex Lauresham 1, 97: Maudaco). Gusaha is volgens Blok een waterloop, ligging onbekend (Zeeland). In lacu villa Maudaco inter Scald et Sunnonmeri et Gusaha (CodLauresh I 97). Van In Audico maakt Blok ook Maudaco van. Wat stond er in het handschrift? M.Gysseling schrijft een vergelijkbaar verhaal, maar kent (M)Audico niet en noemt Gusaha 'onbekend, waterloop in Zuid-Beveland'. Maar Zuid-Beveland is geen Schouwen en ook geen Walcheren waar Domburg ligt. Ook Sunnonmeri is bij Gysseling onbekend. Blok noemt Sonnemaer (1279) een water ten noorden van Schouwen (Zeeland). Deze toponymisten schermen dus slechts met onbekende plaatsen (Audico en Gusaha) en Blok noemt Sunnonmeri Sonnemaer, een naam uit 1279. Dat is 5 eeuwen ná 776.
De vroegste baksteenbouw wordt over het algemeen gedateerd rond 1200, al zijn er aanwijzingen dat dit bouwmateriaal in Noord-Nederland al in de tweede helft van de twaalfde eeuw werd gebruikt. Die 'aanwijzingen' bestaan uit bepaalde traditionele opvattingen die de oudste kerken in Holland graag vóór het jaar 1000 willen dateren.
- Neolitisch oerbos en necerzetting in Tricht. (AiN nr.3, september 2021)
In het Gelderse Tricht hebben archeologen resten van een neolithisch oerbos en een nederzetting blootgelegd. De onderzoekers vonden onder meer een huisplattegrond, een hekwerk van palen en boomstronken van een overstroomd elzenbroekbos. Dit bos groeide in de periode van 4200 tot 2850 voor Christus. De nederzetting sluit hierbij aan met een datering in de periode van 2850 tot 2000 voor Christus. Op de hierbij afgedrukte foto is duidelijk een zwarte laag te zien die niet in verband wordt gebracht met brand of de Opstand van de Bataven, wat bij andere zwarte lagen in de Betuwe steeds wel gebeurd. Lees meer over zwarte lagen.
- Rotsvast. (AiN nr.3, september 2021) Column van Paul van der Heijden.
In 1986 voegde UNESCO de Porta Nigra toe aan de lijst van werelderfgoed. Sinds afgelopen zomer prijkt ook de Neder-Germaanse limes op die lijst. Althans, zo'n veertig verspreid liggende lapjes grond met archeologische resten. Het contrast met de Romeinse stadspoort kan niet groter zijn. Waar de PortaNigra een tastbaar, iconisch statement is van monumentaliteit, houdt de Neder-Germaanse limes zich angstig schuil. Voor de duidelijkheid: bouwkundige en archeologische monumenten zijn even belangrijk. Maar de UNESCO heeft ons wel opgezadeld meteen probleem. De resten van de limes zijn verbrokkeld, liggen ondergronds, je mager niet aankomen, er is bijna niets van te zien en maar weinigen snappen het belang ervan. Maar hebben we dan echt niets origineels om te laten zien? Volgens mij valt dat wel mee. Wat Van der Heijden vervolgens opsomt, valt niet mee, maar valt vies tegen. Dat geeft hij ook toe als hij schrijft: Veel muurwerk dat bij vroegere opgravingen is gevonden, zou met relatief weinig inspanningen weer kunnen worden uitgegraven. Men heeft in het verleden dus wel wat muurwerk gevonden, maar dat van zo weinig waarde geaht dat men het maar heeft laten zitten. Lees wat archeoloog Jules Bogaers daarover opmerkte.
- Ruitersporen elitair? (AiN nr.2, juni 2021)
In dit artikel schrijft Jan van Doesburg dat ruitersporen geen enkel bewijs vormen voor de opvatting dat het om een elite gaat. Hij schrijft o.a. 'dat er een discrepantie is tussen de geschreven bronnen en het dagelijks leven'. Het onderscheid tussen boeren en adel was veel minder regide. Vanaf ongeveer het jaar 1000 komen er in toenemende mate strijders te paard voor. Ruitersporen en andere met paardrijden geassocieerde voorwerpen vooral bij kasteelopgravingen, voedde de gedachte dat dit elite objecten waren. De afgelopen decennia is duidelijk geworden dat dit beeld niet klopt. Ook boeren hielden op grote schaal paarden, niet alleen als trek- en lastdier, maar ook als rijdier. De verouderde gedachte dat ruitersporen altijd een militaire connotatie hebben, blijkt niet te kloppen.
Uit dit artikel blijkt duidelijk dat veel archeologische interpretaties grondig herzien zullen moeten worden. Te vaak is bij ruitersporen, bijvoorbeeld in een graf, de voorbarige conclusie getrokken dat er dan een belangrijk persoone begraven zou liggen.
- Verdronken dorpen en verdwenen land. (AiN nr.1, maart 2021)
Een interessant en veelzeggend artikel over de transformatie van het Zuiderzeegebied. Enkele citaten uit dit artikel:- Nederland is een waterland: al eeuwenlang zijn landschap en bewoners verbonden met het water. Bevestigd door de naam Nederland, die 'laag gelegen land' betekend. Grote delen ervan liggen meters onder zeeniveau. Wat Delahaye altijd verweten werd over 'meters onder water' wordt hier dus bevestigd. De laagste punten in Nederland liggen tot 7 meter onder zeeniveau.
- Uit paleografisch, landschapshistorisch en geologisch onderzoek is gebleken dat het Zuiderzeegebied rond het begin van de jaartelling uit uitgestrekte veengebieden en meren bestond.
- Er was in die tijd nog geen sprake van een open verbinding met de westelijek Waddenzee en Noordzee. Daarmee vervallen alle zogenaamde vaarroutes die de Romeinen afgelegd zouden hebben.
- De hoeveelheid water nam gestaag toe met nadrukkelijke aanwezigheid van watermassa in de vroege middeleeuwen.
- Opvallend is dat er geen scheppswrakken in het gebied gevonden zijn uit de vroege of volle middeleeuwen. Of het aannemelijk was of er al gevaren werd is dus een vraag?
- De Zuiderzee ontstond in de late Middeleeuwen. Onder de late Middeleeuwen verstaat men de periode van ca. 1270 tot ca.1500.
- Over gevonden aardewerk schrijft men: een Pingsdorfpot uit de dertiende eeuw, een roodbakkende driepoot kookpot uit de veertiende eeuw.
- Uit reconstructies blijkt dat het onderzoeksgebied rond 900 nog relatief grote onontgonnen en onbewoonde veenoppervlakte kende. Van omvangrijke bewoning uit de tijd van St.Willibrord en Karel de Grote is dn ook geen sprake geweest.
- Op basis van het aardewerk kon worden vastgesteld dat de oudste bewoningsresten dateren uit de twaalfde en de dertiende eeuw. het moet toch voor iedereen nu toch wel duidelijk zijn dat de vroege 'vaderlandse' geschiedenis zich hier niet voorgedaan kan hebben.
- De conclusie van dit artikel is dan ook dat de nieuwe kaartbeelden van de jaren 1100 en 1400 aantonen dat in slechts enkele eeuwen tijd het onderzoeksgebied transformeerde van onontgonnen veenvlakte en meren naar open water: de Zuiderzee.
In het artikel wordt nog wel de naam Almere gebruikt voor de vroegere Zuiderzee. Maar die naam wordt in dt artikel niet bevestigd, maar juist tegengesproken. Het Almere was een zeebaai en had in de Romeinse tijd al een open verbindig met de zee.
- Leven langs en met het water. (AiN nr.1 maart 2021)
Archeologisch onderzoek in de delta van de Oude Rijn. Wat blijkt uit dit artikel? Enkele citaten:- Veel resten van mariene schepen werden verwacht en die werden in de proefsleuven nergens aangetroffen.
- Alleen in het zuiden van het plangebied werden behoudenswaardige archeologische resten aangetroffen.
- Op een diepte van 1,6 meter onder hetmaaiveld (1,8 meter onder NAP) werd een laagje zand aangetroffen met afgeplat, kwartsrijk fijn grind. Grind kan alleen worden vervoerd door een rivier bij hoge stroomsnelheden.
- Het rivierlandschap met een 360 tot 370 meter brede en waarschijnlijk 10 tot 15 meter diepe Rijngeul heeft de naam Stevens Rijngeul gekregen.
- Naar het westen werden zandige geulsedimenten gevonden tot een diepte van meer dan 7 meter onder het maaiveld. Dit betekent dat in dit gebied tot 7 meter onder het maaiveld ooit afzettingen zijn geweest.
- Uit de vulling van dit greppelsysteem is een fragment spaarzaam geglazuurd eerdewerk uit de middeleeuwen (1125-1350) verzameld. Het is de enige aanwijzing die is aangetroffen voor mogelijke bewoning van het plangebied Ommedijk in de middeleeuwen. Slechts één fragment? Eén zwaluw maakt nog geen zomer!
- Op zoek naar Hamaland. (AiN nr.1 maart 2021) Middeleeuwse archeologie aan weerszijden van de IJssel 800-1100.
Dit artikel is gebaseerd op de jubileumbundel van AWN-afdeling 18 Zuid-Salland-IJsselstreek- Oost-Veluwe uit 2021 en geschreven door Sander Diependaal (archeoloog en vestigingsleider bij Econsultancy Doetinchem), Bert Fermin (archeoloog bij de gemeente Zutphen), Michel Groothedde (archeoloog in Zutphen), Emile Mittendorff (archeoloog in Deventer) en Janneke Zuyderwyk (archeoloog in Apeldoorn). Allemaal archeologen die geschiedenis willen schrijven. Is dat hun deskundigheid wel? De noten bij dit artikel verwijzen steeds naar hun eigen artikelen in het boek Op zoek naar Hamaland onder redactie van A.Dijkstra-Kruit (2020). Hier is duidelijk sprake van belangenverstrengeling. Het is dan ook geen onafhankelijk artikel.
Welke bewijzen hanteren de auteurs voor hun opvattingen? Enkele citaten uit dit artikel:- De nederzetting waar Lebuinus (zie bij Lebuinus) zijn kerk bouwde, was tot voor kort archeologisch lastig aantoonbaar. De nederzetting lag vermoedelijk aan weerszijden van de doorlopende verkeersas van de Lange Bisschopsstraat, die in deze periode vermoedelijk al bestond en voerde naar de oversteek aan de IJssel. De nederzetting had een sterk agrarisch karakter. Uit deze periode zijn alleen fragmentarische huisplattegronden overgeleverd, Dit citaat uit dit artikel is een heel sprekend voorbeeld van hoe men in Deventer geschiedenis schrijft. Die zogenaamde kerk van Lebuinus is in Deventer niet alleen lastig aantoonbaar, maar zelfs helemaal nooit gevonden.
- Hamaland is ontstaan als een graafschap van het Karolingische Rijk. We komen de naam voor het eerst tegen in schrifteljke bronnen uit de negende eeuw. In dit artikel worden de jaartallen 753, 758, 770, 804, 887, 882, 890 en 1046 genoemd. Over elk hier genoemd jaartal zijn wel meerdere opmerkingen te maken. Het jaar 1046 is een bijzinder geval waar zelfs een heel verhaal over te schrijven is. Zie daarvoor bij de jaartallen.
- Waarschijnlijk liet Everhard Saxo in 882 de grote ringwalburg in Zutphen bouwen, nadat de nederzetting door Vikingen was ge-plunderd. Van een plundering in 882 in Nederland is geen sprake geweest. De oorkonde die dit vermeldt noemt Zutphen niet, maar de Isla wat de Lys in Frans-Vlaanderen is. In de oorkonde is sprake van De Northmanni, die zich met Dani verenigd hadden, zwervend door Francia en Lotharingia, verwoestten te vuur en te zwaard Ambianis (Amiens), Atrebates (Atrecht), Corbeia (Corbie), Cameracum (Kamerijk), Tervenna (Terwaan), de gebieden van de Morini, van de Menapii en van de Bracbatenses, en heel het land rond de rivier de Scaldus, alsmede de kloosters van de heiligen Walaricus (Saint-Valéry-sur-Somme) en Richarius (Saint-Riquier) (425-1). Bron: Sigiberti Gemblacensis chronicon, MGS, VI, p. 342.
- Na de Romeinse tijd dateert de eerste aantoonbare bewoning ter plaatse van het huidige Deventer pas uit de late achtste eeuw. De oudste bewoning van Deventer dateert echter pas uit de 10de eeuw. Lees meer bij Deventer.
- Na veldtochten van de Frankische koning Pepijn de Korte in 753 en 758 kwam ook het gebied ten noorden van Hamaland onder controle van de Frankische koning. Lees meer over de Frankische controle.
- In of kort voor 770 trok de Angelsaksische missionaris Liafwin (Lebuinus) vanuit Utrecht naar de IJsselvallei om er het christendom te prediken. Lees meer over Lebuinus.
- Vanaf de elfde eeuw zien we wel de eerste sporen van een stedelijke elite, die een belangrijke factor zou worden in de vorming van een zelfstandig stadsbestuur vanaf de dertiende eeuw.
- Ook zijn er fragmenten van stijgbeugels en een riemtong gevonden die wijzen op eenzelfde Viking herkomst. Hebben we hier te maken met een kamp van het Vikingleger dat vanuit Nijmegen de IJsselstreek plunderde? Of gaat het gewoon om handelswaar die hier is terechtgekomen? Het bewijs voor een legerkamp is mager. Misschien dat de schrijvers van dit artikel eens wakker worden en hun eigen bevindingen eens gaan lezen en daaruit de vanzelfsprekende conclusies gaan trekken.
- Slechts een koningsoorkonde uit 1046 herinnerde nog aan een graafschap 'in Hamelande'. Lees hier meer over Hamaland.
- In het hierboven genoemde boek wordt onomwonden aangegeven dat Hamaland in 1046 een nieuw graafschap was (zie p.11).
Commentaar: de beginfout in dit artikel, maar ook in het boek, is dat men Nederland tot het Karolingische Rijk rekent. Daar is geen enkel bewijs voor. Immers het Karolingisch Paleis van Karel de Grote in Noviomagus heeft niet in Nijmegen gestaan, maar stond in Noyon. Lees meer over Karolingisch Noviomagus. De hier genoemde jaartallen hebben geen betrekking op Nederland, maar op Noord-Frankrijk, al vindt bij het jaartal 1046 een opmerkelijke doublure plaats.
Lees meer over Hamaland en met name over de Rijksverdeling uit 838, waar Hamaland wordt genoemd tussen de Mosau en de Seine, wat onmiskenbaar in Frankrijk is.
- Tweede marskamp gevonden in Ermelo. (AiN nr.1 maart 2021)
Bij Ermelo is het toto nu toe enige bekende Romeinse marskamp gevonden, al bestaat daat de nodige twijfel over. Lees meer over marskamp Ermelo. Nu meent men een tweede marskamp gevonden te hebben die ook in Ermelo ligt. Soldaten marscheerde zo'n 25 kilometer per dag en gebruikten een dergelijk kamp slechts een paar dagen, wat betekent dat er tusseb de limes bij de Rijn en Ermelo nog een kamp moet hebben gelegend. Deze is/zijn tot nog toe niet gevonden.
- Miljoenen voor onderzoek 'Constructing the Limes'. (AiN nr.1 maart 2021)
Een consortium van de Universiteit van Utrecht gaat dankzij een beurs van 4,1 miljoen onderzoek doen naar een van de oudste grenzen uit de geschiedenis, de limes, de grens van het Romeinse Rijk. Men gaat ook onderzoek doen naar de vraag hoe onze obsessie met Bataven en Romeinen gedurende de afgelopen 500 jaar heeft bijgedragen aan ons begrip van grenzen en culturen.
Commentaar: dat bedrag van 4,1 miljoen euro kan men zich besparen. Dat onderzoek is overbodig aangezien de uitkomst allang bekend is, als men de boeken van Albert Delahaye eens zou lezen. Bovendien heeft de grens van het Romeinse Rijk in Nederland niets voorgesteld. Lees onderstaand persbericht dat naar verschillende kranten en tijdschriften is gestuurd, maar niet geplaatst is.
Bij dit artikel is onderstaande afbeelding geplaatst, met de tekst: Op de Peutingerkaart staat de Neder-Germaanse limesweg in volle glorie aangegeven van Remagen (rigomagus, rechtssboven) naar Katwijk (Lugduno)'. Helaas zijn beide genoemde plaatsen op deze afbeelding niet te zien. Hoe zorgvuldig kun je zijn? Overigens is de Peutingerkaart een falsum (zie daar).
Persbericht.
Er bestaan enkele initiatieven om Romeins Nederland bij de UNESCO voor te dragen als Wereld Erfgoed!
Zijn die initiatieven die ook Cultureel Erfgoed of Nederlands Erfgoed worden genoemd, gebaseerd op de werkelijkheid of gaat het slechts om de pecunia's van het toerisme, zoals dat tussen de regels bij de initiatiefnemers te lezen is? Deze voordracht om de Romeinse Limes in Nederland voor te dragen als Wereld Erfgoed kent meerdere tekortkomingen:
1. Allereerst heeft Romeins Nederland -volgens meerdere historici- helemaal nooit iets voorgesteld. Prof.dr.W.A. van Es, voormalig directeur van de ROB (Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek), momenteel RCE (Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed) schreef het al in de jaren 80 van de vorige eeuw. "Het Romeins in Nederland is allerminst van internationale allure geweest en is nimmer de eer van een colonia waardig geacht".
2. Boven het maaiveld is er niets van te zien, maar ook onder de grond is er nauwelijks iets van terug te vinden. Op enkele plekken is dan wel een 'Archeon-achtig' bouwwerk geplaatst, maar dat heeft historich gezien geen enkele waarde.
3. Op veel plaatsen waar men een castellum 'vermoedt' is nooit iets gevonden. In de historische literatuur lijkt Romeins Nederland een onbetwiste opvatting. Niet is minder waar! Romeins Nederland is een op veel twijfel gebaseerde aangenomen geschiedenis. Veel aannamen zijn onbewezen opvattingen, gebaseerd op geen of minimaal bewijs. Wat bewijs je met enkele Romeinse munten?
4. Van geen enkele plaats is de Romeinse naam met feiten bewezen. Men voert wel eens de Peutingerkaart op als bewijs, maar die kaart is een falsum uit de 16e eeuw. Met een dakpan of een deel van een Romeinse helm bewijs je evenmin dat ter plaatse ooit een Romeins castellum stond.
5. Daarnaast kan men zich afvragen of wat 'Limes' wordt genoemd, wel als 'Nederlands' Erfgoed beschouwd kan worden. Iets wat nu Nederland wordt genoemd, bestond niet eens in de Romeinse tijd. Of was het eerder Erfgoed van Italië of van het oude Rome?
6. Is een bezettingsmacht die slechts ellende voor de plaatselijke bevolking bracht, te beschouwen als Cultureel of Wereld Erfgoed? Is de bezetting van Nederland in Wereld Oorlog 2 Wereld Erfgoed? Is de 80-jarige oorlog inclusief de Inquisitie te beschouwen als Wereld Erfgoed?
7. Bovendien was de Romeinse Limes zeker geen gesloten grens en zeker geen Limes, maar een bewaakte transportroute, wat momenteel algemeen aanvaard wordt. Is een bewaakte transportroute te beschouwen als Wereld Erfgoed?
8. De Limes was zeker geen gesloten grens. Wat historisch 'Limes' genoemd wordt, was de grens van het Romeinse rijk die op de taalgrens door Frans-Vlaanderen en België lag. Daar lag de rij forten die Gallia moest beschermen tegen binnendringende Germanen. Die Germaanse volkeren woonden al ten zuiden van de Rijn en dus binnen het Romeinse Rijk. Elke historische atlas toont precies aan waar Germanis Inferior en Superior lagen, namelijk ten zuiden en ten westen van de Rijn.
9. Vervolgens kan gesteld worden dat het Romeinse rijk een periode was waarin de mensheid zich van de slechtste kan heeft laten zien. Is dat Wereld Erfgoed? De Romeinse tijd was een tijd van moord, plunderingen en slavernij. Tacitus schreef het al: "De Romeinen zijn de rovers en plunderaars van deze wereld". (Tacitus, Agricola 30,4). Ook prof.Bettany Hughes bevestigde het: "De Romeinse maatschappij was gebaseerd op slavernij. Meer dan 200 miljoen slaven hebben het Romeinse rijk opgebouwd". Het recent verschenen boek van Emma Southon toont de ware wereld van het Romeinse Rijk: een wereld van moord en doodslag en van massale executies van gevangen genomen 'barbaren' en Christenen. Een wereld die teveel verscholen blijft achter door slaven gebouwde imposante bouwwerken, fraaie mozaïeken en indrukwekkende beeldhouwwerken.
10. Opmerkelijk is dat de Unesco de limes in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland op de werelderfgoedlijst heeft geplaatst. Die van Nederland ontbreekt daarop, juist omdat de archeologie niet genoeg wetenschappelijk gewicht in de schaal kan leggen. Daarom zijn de betrokken gemeenten in Nederland nu volop de zichtbaarheid van hun vermeende Limes aan het (uit-)vergroten tot ongekende proporties, waarbij elke vondst wordt opgeblazen tot een heus castellum. Zie Castellum Houten als voorbeeld. Ook wordt tegenwoordig in het centrum van Utrecht met een 80 centimeter brede strook van gekleurd licht en nevel de plaats van het oude castellum Traiectum aangegeven....
De hele Romeinse geschiedenis in ons land wordt schromelijk overdreven en nog erger, verheerlijkt. Zeker als het in aanmerking zou komen als Wereld Erfgoed of Cultureel Erfgoed. Dan kun je de Unesco nominaties niet langer serieus nemen. Het was een niets ontziende slavenmaatschappij. Er was niets heldhaftigs aan. Feitelijk is het een grote schande dat men tegenwoordig 'Romeintje' speelt, zoals in het Archeon en men dit voordraagt als 'Cultureel Erfgoed'. Zou iemand het ooit in zijn hoofd halen het slavernij-verleden van Holland, dat verscholen is achter de term "Gouden Eeuw', voor te dragen als Cultureel of Wereld Erfgoed van Nederland? Gaat men ooit ook 'slavenhandelaartje' spelen net als men ook stoer 'Vikinkje' speelt bij de Middeleeuwse boerderij in Schothorst te Amersfoort?
De volgende citaten spreken voor zich. Toch geven we enig commentaar (in rood) om het achterliggende probleem aan te geven. (Rechts een kaartje van het getijdegebied (groen) en het veenmos (bruin) in Zuid-Holland en de onderhavige problematiek (zie de citaten hieronder).
Commentaar: Ook hier worden dezelfde hypotheses gesteld. Associëren is 'in verband brengen met' ofwel 'verzinnen'. Er is geen enkel bewijs dat de Vikingen in Holland zijn geweest, laat staan het als uitvalsbasis gebruikten. Is het nu een ring uit de 9e, 10e of 11e eeuw?. Duidelijk en bewezen is in elk geval dat na het jaar 925 er geen Viking plundertochten meer hebben plaats gevonden. Overigens is het gebruik van het woord Vikingen onjuist als het over de Northimannen gaat. Zie verder bij 
Overigens kan een ring van 25 mm doorsnee best als vingerring gediend hebben of als ring aan een duim. Niet elk mens heeft ranke vingers! Ringmaten bij elke juwelier gaan tot 24 mm. Een woeste Viking kan best dikkere vingers hebben gehad. Of was het een ring ter versiering van een staf of wapen? Zie afbeelding hiernaast van Gandalf uit 'In de ban van de Ring' (rechts). Een ring van 25 mm doorsnee is echt niet uitzonderlijk, die vind je in elk huishouden, meestal als sleutelring (zie voorbeeld links uit eigen bezit). Deze ring past bij mij prima om mijn duim! Was het dus gewoon een duimring? Zie ook hierboven de overeenkomst tussen een duim en een inch. Lees ook wat er bekend is over 
Commentaar: zie ook het artikel over de Brittenburg in 
